پیغام ورود و خروج

فسیل شناسی یا دیرینه شناسی یا پالئونتولوژی

پالئونتولوژی یا دیرینه شناسی از سه کلمه یونانی Paleos به معنی "دیرین" و Onta به مفهوم "موجودات" و Logos به مفهوم "شناخت و بحث کردن " گرفته شده است.

دید کلی 
فسیل شناسی بحث درباره گیاهان و جانورانی است که سابقا در سطح زمین زندگانی کرده‌اند. بقایا و اثراتی را که از گیاهان و جانورانی در رسوبات مختلف زمین دیده می‌شود، فسیل می‌نامند و فسیل شدن عبارت از مجموع پدیده‌هایی است که در نتیجه آن آثار و بقایای گیاهان و جانوران در رسوبات مختلف زمین حفظ می‌شوند. نخستین شرط لازم برای اینکه جانور یا گیاهی فسیل شود این است که گیاه یا جانور در هوای آزاد نماند و بواسطه خاک یا عوامل دیگر محفوظ گردد و در میان رسوبات جای گیرد. بنابراین هر چه جانور یا گیاه کوچکتر باشد، بهتر باقی خواهد ماند. در صورتی که جانوران بزرگ به ندرت باقی می‌مانند و بصورت فسیل دیده می‌شوند.

تاریخچه 
فسیل شناسی از زمانهای قدیم مورد بحث و توجه انسان واقع شده ، حتی انسانهای دوره پارینه سنگی اکثرا در صدد تجسس و تحقیق فسیل بر آمده و آنها را کلکسیون می‌نموده‌اند. عده‌ای دیگر ، از این فسیلها به عنوان زینت استفاده می‌کردند (گردنبند و گلوبند و غیره ). این فسیلها که به توسط انسان جمع ‌آوری شده در اکثر غارهای فرانسه و بلژیک و مصر دیده می‌شوند.

سیر تحولی و رشد 
* آناکسیماندر ( 6 قرن قبل از میلاد ) عقیده داشته است که زمین در اثر تغییراتی به حالت کنونی در آمده ، البته عقاید او متکی به اطلاعات فسیل شناسی و زمین شناسی بوده است.
* فیثاغورث که پیشوای پیتاگوریسینها بوده چنین می‌نویسد: قبول کنید که هیچ چیز در این دنیا از بین نمی‌رود بلکه تغییر صورت می‌دهد و به اشکال دیگری در می‌آید. کوههای مرتفع امروزی قعر دریاهای قدیمی می‌باشند و یافتن صدفهای دریایی در این کوهها دال بر این امر است.
* ارسطو ( 400 سال قبل از میلاد ) تحقیقاتی در جانور شناسی و تشریح مقایسه‌ای و رویان شناسی کرده است نامبرده عقیده دارد که طغیان دریا در روی خشکیها باعث می‌شود که فسیلها به وجود آیند.
* فالوپ معتقد بود که فسیلها در نتیجه تخمیر زیرزمینی تشکیل گردیده‌اند.
* ابو علی سینا پزشک و طبیعیدان معروف ایرانی معتقد بود که فسیلها حیوانات زنده‌ای بوده‌اند که سابقا در سطح زمین می‌زیسته‌اند.
* اردان در سال 1552 اعلام کرد صدفهایی که در نواحی دور از دریا پیدا می‌شوند معلوم می‌دارند که آن نواحی سابقا به واسطه دریا احاطه شده‌اند.
* لامارک ( 1832 ـ 1744 ) کتابی به نام فلسفه جانور شناسی فراهم آورده و در این کتاب طریقه اشتقاق جانوران را از یکدیگر بیان کرده است.
* داروین ( 1882 ـ 1809 ) برای مطالعه شعب علوم طبیعی در سن بیست و دو سالگی عازم آمریکا می‌گردد و در همین آزمایشگاه طبیعت است که علوم طبیعی را فرا می‌گیرد و تئوری تکامل و تغییرات تدریجی برای او آشکار می‌گردد. به عقیده وی اشکال مختلف جانوران از یکدیگر منشعب می‌گردند. 
انواع فسیل شناسی 
* فسیل شناسی گیاهان 
* فسیل شناسی جانوران 

انواع فسیلها 
فسیلهای شاخص 
این فسیلها دارای گسترش جغرافیایی وسیع بوده ولی در زمان کوتاه زمین شناسان می‌زیسته‌اند. مانند فسیل آمونیت که منحصرا در کرتاسه میانی وجود داشته است.

فسیلهای غیر شاخص 
این فسیلها تقریبا در تمام دوره‌ها و یا دورانهای زمین شناسی وجود داشته‌اند و شاخص زمان معین و کوتاه زمین شناسی نیستند. مانند برخی دوکفه‌ای‌ها ، شکم پایان ، مرجانها و غیره. 
 
فسیلهای رخساره 
فسیلهایی هستند که ارزش پالئوژئوگرافی آنها بیش از اهمیت بیوستراتیگرافی آنهاست. این فسیلها می‌توانند معرف وضعیت جغرافیایی زمان زیست خود از نظر آب و هوا و سایر شرایط محیط زیستی باشند. مثلا فسیل کلنیه‌ای مرجانی حاکی از محیط ساحلی دریا و آب و هوای استوایی تا نیمه استوایی است.

کاربرد فسیلها در زمین شناسی 
* مهمترین کاربرد فسیلها در تعیین سن طبقات زمین می‌باشد.
* فسیلها معرف شرایط محیطی جغرافیای دیرینه بوده و در این مورد اطلاعات با ارزشی را در اختیار دانشمندان قرار می‌دهند.

هانرى بکرل:

دانشمند فرانسوى ( 1852- 1908) در سال 1896 خاصيت راديو آکتيويته در بعضى از کانيها را کشف کرد. از اين زمان کانيها يى که محتوى عنصرهاى راديو آکتيو بودند مورد توجه قرار گرفتنند.

فريدريش موس:

کانى شناس آلمانى (1911- 1844) مى زيسته است0

وى ابتدا در در گراتز و سپس در وين به عنوان استاد کانى شناسى تدريس مى کرد.

در سال 1820 براى تعيين سختى کانى ها مقياسى درنظر گرفت که سختى کانى هاى ديگر را با آن مقايس مى توان تعيين کرد. در اين مقياس که به مقياس موس معروف است ده کانى مختلف:

تالک، گچ، کلسيت، فلوئورين، آپاتيت، اورتوز، کوارتز، توپاز، کورندون و الماس را در نظر گرفته شده است. سختى اين کانى ها از يک تا ده است. اين مقياس امروزدرآزمايشگاههاى کانى شناسى مورداستفاده است. موس کتابى در کانى شناسى تاليف کرده است که در سال 1825 به انگليسى ترجمه شده است.

ميشل لوى:

در اين زمان يکى از دانشمندان فرانسوى (1911-1844) براى نامگذارى رويه هاى بلورها علامتهاى اختصارى وضع کرد که هنوز هم اين علامتهاى اختصارى، که با حروف آنها را نمايش داده است،

در بعضى از کتاب ها به کار برده مى شود.

سوربى:

دانشمند انگليسى (1826-1908) در سال 1858 براى اولين بار کانى ها را به وسيله ميکروسکوپ با نور منعکس مورد مطالعه قرار داد و اين مقـدمه پيدايش فلز شناسى شد.

ارنست مالار:

دانشمند فرانسوى ( 1894-1833) که استاد کانى شناسى مدرسه معـدن بود، در سال 1859 دو جلد کتاب درباره بلورشناسى نوشت و در آن بلورهاى کانى ها را از نظر هندسى و فيزيکى مورد مطالعه قرار داد. مالار ثابت کرد که بلورهايى مانند: پيريت که به شکل نيم رويه اى متبلور مى شوند مى توانند تشکيل ماکلهاى نيم رويه اى را بدهند. از اين زمان به بعـد اسباب و وسايل علمى زيادى اختراع شد که هرکدام به نحوى به شناختن کانى ها کمک مى کرد.

هــوِى گـــنس:

دانشمند هلندى ( 1629-1695 ) در سال 1690 دو شکستگى را در بلور کوارتز کشف کرد و درباره ى دوشکستگى کانى ها مطالعاتى انجام داد و به اين نتيجه رسيد که: در محيطى آنيزوتروپ سرعت ارتعاش نور در جهت هاى مختلف يکسان و به يک اندازه نيست ين دانشمند براى توضيح خاصيت نورى کلسيت فرض کرده است که هر بلور کلسيت ازاجتماع ذره هاى بسيار کوچکى تشکيل شده و مرکز آنها روى شبکه منظمى قرار گرفته است. امروز هم فرض چنين شبکه اى براى کانى ها مورد قبول است.

روبرت بويل:

فيزيکدان و شيميدان انگليسى ( 1622-1691 ) ، کلمه کانى نخستين بار در دارو سازى و سپس به وسيله اين دانشمند براى کانی شناسی به کار برده شد.

لــومـونوسف:

يکى از دانشمندان روس ( 1711-1765 ) در سده هجدهم کتابى درباره کانى ها نوشت. در اين کتاب 3030 گونه مختلف از کانى ها را مورد مطالعه قرار داد0اين دانشمند در 1748 به ثابت بودن زاويه هاى بين سطح هاى بلورهاى کانى ها پى برد و طرز قرار گرفتن ذره هاى بسيار کوچک ( اتم، مولکول، يون ) بلور کانى را روى شبکه اى معين کشف کرد.

ابوریحان بیرونی

ابوريحان محمد بن احمد بيرونى(440-362 هجرى قمرى)، دانشمند برجسته‌ى ايرانى، در رشته‌هاى گوناگون دانش، رياضى، جغرافيا، زمين‌شناسى، مردم‌شناسى، فيزيک و فلسفه، سرآمد روزگار خود بود.

زندگى‌نامه

در سوم ذيحجه‌ى 362 هجرى قمرى(18 دى‌ماه 351 خورشيدى) در شهرکاث، از شهرهاى ولايت خوارزم، به دنيا آمد. پدرش، ابوجعفر احمد بن على انديجانى، اخترشناس دربار خوارزم‌شاه در رصدخانه‌ى گرگانج بود و مادرش، مهرانه، پيشينه‌ى مامايى داشت. چنان که خود گفته است، پدرش را در پى بدگويى حسودان از دربار راندند و به ناچار در يکى از روستاهاى پيرامون خوارزم ساکن شدند و چون براى مردم روستا بيگانه بودند، به بيرونى شهرت پيدا کردند.

آشنايى بيرونى با امير نصر منصور بن عراقى باعث راه‌يابى او به دربار خوارزم‌شاه و مدرسه‌ى سلطانى خوارزم شد که امير نصر آن را بنيان‌گذارى کرده بود. اما پس از چند سال در پى فروپاشى حکومت خاندان آل عراق بر خوارزم، به رى و سپس گرگان رفت و کتاب آثارالباقيه را در آن‌جا به نام شمس المعالى قابوس وشمگير نوشت.

بيرونى بين 400 و 407 هجرى قمرى به خوارزم بازگشت و مدتى را در دربار ابوالعباس مأمون ابن خوارزم بزيست. در زمان شورش خوارزم و لشکرکشى سلطان محمود غزنوى به خوارزم در آن‌جا بود و سلطان محمود او را در بهار 408 به غزنه برد. بيرونى در لشکرکشى‌ها محمود به هندوستان همراه او بود و در اين سفرها با دانشمندان هندى آشنا شد و با آنان به گفت و گو نشست. زبان سانسکريت آموخت و اطلاعات لازم براى نگارش کتاب تحقيق ما للهند را فراهم کرد. بيرونى در 77 سالگى در رجب 440 هجرى قمرى در غزنه درگذشت.

پژوهش‌ها

از جمله‌ى پژوهش‌هاى بيرونى مى‌توان به اين‌ها اشاره کرد:

1. شرح‌شمار هندى

2. مجموع گندم‌هايى که به تصاعد هندسى در خانه‌هاى شطرنج گذاشته شود

3. تثليث زاويه و ديگر مسأله‌هايى که با پرگار و ستاره حل نمى‌شود

4. پايه‌ريزى روشى براى رسم کردن نقشه‌هاى جغرافيايى به نام قاعده‌ى تسطيح کره بر سطح مستوى

5. پژوهش در جرم مخصوص(چگالى) و تعيين دقيق جرم مخصوص 18 سنگ گرانبها و فلز

6. بيان علمى چاه‌هاى آرتزين بر اساس قانون ظرف‌هاى مرتبط

7. پژوهش‌هايى در حساب سال و ماه قوم‌هاى گوناگون

8. رصد ماه‌گرفت، خورگرفت، سياره‌ها و ستارگان

9. اندازه‌گيرى دقيق طول و عرض جغرافيايى چند شهر

10 ساختن ابزارهاى اخترشناسى و چند ابزار علمى ديگر

11. اندازه‌گيرى دقيق شعاع، قطر، محيط و مساحت زمين

12. تعيين فاصله‌ى بسيارى از شهرهاى آباد زمان خود

پژوهش‌هاى زمين‌شناسى

1. چگالى کانى‌ها. ابوريحان در کتاب الجماهر فى معرفه الجواهر به شرح فلزها و جواهرهاى قاره‌هاى آسيا، اروپا و آفريقا مى‌پردازد و ويژگى‌هاى فيزيکى ماند بو، رنگ، نرمى و زبرى حدود 300 نوع کانى و مواد ديگر را شرح مى‌دهد و نظريه‌ها و گفتارهاى دانشمندان يونانى و اسلامى را درباره‌ى آن‌ها بيان مى‌کند.

او چگالى‌سنج دقيقى اختراع کرد و چگالى کانى‌هاى شناخته شده را اندازه‌گيرى کرد. اندازه‌گيرى‌هاى او با اندازه‌گيرى‌هاى امروزى، که با ابزارهاى پيشرفته انجام مى‌شود، چندان اختلاف ندارد.

2. چاه‌هاى آرتزين. بيرونى در آثار الباقيه درباره‌ى فوران آب از برخى چشمه‌ها و چاه‌ها چنين مى‌گويد: "اما فوران چشمه‌ها و صعود آب به سمت بالا، علتش اين است که خزانه‌ى آن از خود چشمه‌ها بالاتر جاى دارد، مانند فوران معمولى و گرنه آب هرگز به سوى بالا جز اين که منبع آن بالاتر باشد، نخواهد رفت ... بسيارى از مردم که چون علت امرى طبيعى را ندانند، به همين اندازه کفايت مى‌کنند که بگوييد الله اعلم، مطلبى را که ما گفته‌ايم انکار کرده‌اند و يکى از آنان با من به منازعه پرداخت ... البته ممکن است آب به قله‌ى کوه هم برود، به شرط آن که قله‌ى کوه از منبع و مخزن آب، پايين‌تر باشد."

3. اندازه‌گيرى قطر و محيط زمين. در کتاب قانون مسعودى نوشته است: " در سرزمين هند، کوهى را مشرف بر صحراى هموارى يافتم که هموارى آن همسان هموارى سطح دريا بود. بر قله‌ى آن محل برخورد ظاهرى آسمان با زمين، يعنى دايره‌ى افق را اندازه گرفتم که از خط مشرق و مغرب به اندازه‌ى اندکى کم‌تر از ثلث و ربع درجه، انحطاط داشت و من آن را 34 دقيقه محسوب داشتم. سپس از تفاع کوه را از طريق رصد کردن قله‌ى آن از دو نقطه الحجر اين قله، که بر يک امتداد بودند، اندازه گرفتم که مساوى ششصد و پنجاه و دو ذراع در آمد ... و چون حساب کردم، تقريبا 58 ميل درآمد و از اين‌جا به درستى اندازه‌گيرى منجمان مأمون اطمينان يافتم." او در پايان کتاب اسطرلاب، روش رياضى به دست آوردن شعاع، محيط، مساحت و حجم کره‌ى زمين ر شرح داده است.

4. پژوهش‌هاى ديگر. شرح گردش زمين به دور خودش؛ بيان اين که دره‌ى سند را بايد دريايى کهن دانست که با مواد رسوبى پر شده است

پدر علم زمين شناسی ايران

استاد عبدالکريم قريب در سال 1291 ه . ش در خيابان عين الدوله تهران ديده به جهان گشود. پدرش ميرزا مصطفى خان مستوفى، فرزند ميرزا عبدالکريم مستوفى گرگانى بود و مادرش دختر ميرزا شکرالله خان (کاردار سفارت ايران در دولت عثمانى).

او فرزند چهارم خانواده بود. دو ساله بود که پدرش بازنشسمته شد و پس از آن به اتفاق خانواده به گرگان بازگشت.

دکتر عبدالکريم قريب از آن دوران مى گويد:

"از تهران با کجاره به گرگان رفتيم. در طول راه ، من و مادرم در يک تاى کجاوه نشسته بوديم و خواهرم و يکى از دختر عموهايم که تحت تکفل پدرم بود در تاى ديگر.

پدرم نيز سوار بر اسب بود تا به گرگان رسيديم. اين مسافرت 7 روز به طول انجاميد. 3 روز تا قم و 3 روز تا گرگان.

استاد قريب، کودکى و تحصيلات خود را در گرگان گذرانده، به گفته خودش: "درگرگان مکتب هايی وجود داشت که به تدريس علوم و ادب قديم آن روز مى پرداختند، ولى کسانى که خود داراى فضل و دانش بودند، فرزندانشان را خودشان آموزش مى دادند. تحصيلات پدرم حدود کار مستوفى گرى بود و با زبان رياضيات آن زمان (سياق) هم آشنا بود. او بر علوم قديمى و ادبيات فارسى تسلط داشت. شعر مى سرود و خط زيبايی هم داشت.

وقتى من به 6 سالگى رسيدم، آموزش و تعليم مرا برعهده گرفت و بدين ترتيب هر روز صبح نزد پدرم به تحصيل مى پرداختم.

پس از فراگرفتن الفبا و خواندن و نوشتن به خواندن کتابهاى چون عم جزء و توسل، گلستان، بوستان، نصاب، صرف مير، امثله، صرف و نحو، مقامات حميدى، کتاب حکيم مؤمن (که در علوم طبيعى آن روز نزد علما معرو ف بود) پرداختم.

استاد دکتر عبدالکلريم قريب در دوازده سالگى پدرش را که نعمت بزرگ زندگى اش بود، از دست داد و به همراه مادرش که اهل تهران بود، مجددا" از گرگان به تهران عزيمت کرد.

دکتر قريب در اين باره مى گويد: در سال 1304 ش پدرم فوت کرد. پس از فروش خانه و باغ و اثاثيه هاى منزل، من و مادرم در سال 1306 به تهران آمديم و منزلى کوچک در خيابان سقاباشى اجاره کرديم. در همان سال به دبستان صفوى رفتم و چون در دروس ادبيات قوى بودم من را درکلاس پنجم پذيرفتند.

مدرسه صفوى بين دروازه دولاب و دروازه دوشان تپه بود. من درکلاس پنجم آن مدرسه عربى، انشاء، فارسى و رياضيات را ياد گرفتم و چون شاگرد اول کلاس بودم، هميشه مبصر هم بودم. رقتى هم معلم ها نبودند، من به بچه ها ديکته مى گفتم.

جوانى و ورود به دبيرستان علميه

استاد دکتر عبدالکريم قريب پس از اتمام دورهء ابتدايی در مدرسه صفوى، در سال 1307 براى ادامه تحصيل، در دبيرستان علميه ثبت نام کرد.

استاد قريب در ادامه بيان زندگيش مى گويد: "در 17 سالگى پس از اتمام دورهء ابتدايی در مدرسه صفوى به دبيرستان علميه که در آن زمان نزديک دانشسراى قديم (سه راه ژاله سابق) بود وارد شدم و پس از آن به مدرسه اى در پشت مسجد سپهسالار رفتم و تا اخذ ديپلم همانجا ماندم. من هر سال شاگرد اول کلاس بودم و دروس رياضى، فيزيک و شيمى را در حد عالى مى دانستم. مرحوم دکتر محمود حسابى هم دبير فيزيک من در آن دوره بود. " استاد از آن دوران مى گويد: من در دوران دبيرستان معمولا" درس مى خواندم و دنبال بازى نبودم. سه ساعت صبح و دو ساعت بعد از ظهر در دبيرستان بوديم و به خانه هم که مى آمدم، درسهاى روز بعد را آماده مى کردم و تا ساعت 8 يا 9 شب مشغول مطالعه بودم. شب زود مى خوابيدم و صبح زود بيدار مى شدم. فقط روزهاى جمعه کوه مى رفتم و با دوستانم کوه پيمايی مى کرديم. "

استاد قريب در سال 1314 با اخذ ديپلم علمى از دبيرستان علميه تهران فارغ التحصيل شد. به گفته استاد در آن سال کليه دانش آموزان سال ششم دبيرستان را در دارالفنون جمع کردند و امتحان گرفتند و ايشان نيز در آنجا امتحان دادند و ديپلم گرفتند.

ورود به دانشگاه...

استاد دکتر قريب مى گويد: در سالی که ما ديپلم گرفتيم آن قدر تعداد ديپلمه ها کم بود که به ما مى گفتند در هر دانشکده ای که دوست داريد ادامه تحصيل دهيد و حتى مى گفتند، بياييد يک ماه در اين دانشکده بنشينيد، اکر خوشتان آمد ادامه دهيد و اگر خوشتان نيامد برويد دانشکده ديگر. من نيز در ابتدا، هر چند روز در يک دانشکده مى رفتم و حدود يک ماه همين طور در دانشکده ها مى چرخيدم تا وارد دانشکدهء علوم در رشته رياضى شدم. 6 ماه در رشته رياضى ادامه تحصيل دادم ولى بعد از آن مجددا" رشته علوم طبيعى را انتخاب کردم و تا پايان تحصيلات دورهء ليسانس در اين رشته ماندم، بخصوص چون زمين شناس جزء اين رشته برد و من به مرور زمان به رشته زمين شناسى خيلى علاقه مند شده بودم، در اين رشته ماندم.

بعد از اتمام دورهء ليسانس، مطالعاتم را در زمين شناسی ادامه دادم. زمين شناسى چون با طبيعت سروکار دارد، برايم مفرح ترين رشته بود. به خصوص براى من که درکودکى در دهات و باغ و زمين بزرگ شده بودم. به اعتقاد من، تمام زندگى انسان از زمين به دست آمده است و چيزى نيست که ما از زمين نگرفته باشيم.

زمين در قرآن کريم از جايگاه ويژه اى برخوردار است. قرآن 114 سوره دارد و در 104 سورهء آن از زمين صحبت شده است.

دکتر قريب در سال 1317 در رشته علوم طبيعى فارغ التحصيل شد. او در مدت تحصيل در دانشگاه از راهنمايی اساتيد عاليقدرى برخوردار بود و پروفسور احمد پارسا نيز استاد گياه شناسى وى در مدت تحصيل بود.

دکتر قريب از اتمام دورهء ليسانس خود مى گويد: در آن زمان بعد از اخذ مدرک ليسانس همه موظف بودند به مدت يک سال، هرجايی دولت تعيين مى کند بروند و کار کنند. اهواز از جاهايی بود که داوطلب نداشت. من اهواز را انتخاب کردم و پس از يک سال تدريس، در سال 1318به تهران بازگشتم و به سربازى رفتم. در سال 1320 خدمت نظام را تمام کردم و چون تعهد دبيرى داشتم، در دبيرستان ايرانشهر تهران دبير شدم. يک سال و نيم دبير بودم تا اينکه با يکى از اساتيد دانشگاهى ام برخورد کردم. ايشان گفت: شما نمى خواهيد به دانشگاه بياييد و با من کار کنيد. من پذيرفتم و به دانشگاه رفتم. در ابتدا نصف وقتم را صرف آموزش و پرورش مى کردم و نصف وقتم را هم صرف دانشگاه. سال بعد از آن به طور تمام وقت به دانشگاه رفتم و به عنوان دبير و متصدى آزمايشگاه کانى شناسى دانشکده علوم کار کردم. در سال 30 يا 31 قانونى گذراندند که هر يک از فارغ التحصيلان ليسانس شاغل در دانشگاه سابقه کار دارند در صورتى که تأليفاتى داشته باشند، مدرکشان معادل دکترا شناخته مى شود و من چون 15 سال سابقه داشتم و طى آن مدت هم يک جزوه اى در زمينه بلورشناسى )کانيهاى جزير ه هرمز( تهيه کرده بودم، شرايط اين قانون را داشتم. بعد از تصويب اين قانون، دانشسراى عالى و دانشکدهء علوم دانشگاه تهران، همزمان با هم از افرادی که داراى چنين ويژگيهايی بودند، دعوت به عمل آوردند و من در هر دو جا ثبت نام کردم و در هر دو جا با هم پذيرفته شدم. هنگامى که قرار شد از سوى شوراى دانشگاه حکم برايم صادر شود، بين رئيس دانشسراى عالى و رئيس دانشکده علوم اختلاف افتاد. بالاخره رئيس دانشگاه کفت: اين موضوع را به عهدهء خودشان بگذاريد.

من هم دانشسراى عالى را انتخاب کردم و در سال 1333 دانشيار دانشسراى عالى شدم.

در سال 348 1 با رتبه 0 1 استادى و 38 سال سابقه کار به درخواست خودم از دانشسراى عالى بازنشسته شدم.

در سال 1349 تا 1355 مدرسه عالى علوم اراک را تأسيس کردم و تا سال1354 مسئوليت آنجا را به عهده داشتم. در سال 1354 وزارت علوم اعلام کرد که کليه مدارس عالى ملى مى بايست ضميمه دانشگاهها شوند و مدرسة عالى علوم اراک ضميمه دانشسراى عالى شد. بعد از اين کار حدود پنج ماه ديگر آنجا بودم، ولى ديدم مرتب دستوراتى مى دهند که مطابق ذوق من نيست و چون من آن دستورات را انجام نمى دادم از تهران مرا خواستند و گفتند: آقاى وزير علوم گفته است که "صلاح نيست شما در اراک باشيد. بياييد مشاور عالى دانشسراى عالى باشيد. "

من هم گفتم: آقاى وزير علوم خيلى خوب تشخيص داده اند که صلاح نيست من در اراک باشم، ولى من تشخيص داده ام که صلاح نيست مشاور عالى بشوم. خداحافظى کردم و آ مدم دانشگاه شهيد بهشتى (ملى) و به طور حق التدريس، مشغول کار شدم تا سال 1358 که دانشگاهها تعطيل شد. از آن سال مشاور سازمان انرژى اتمى شدم.

استاد دکتر عبدالکريم قريب رئيس کميته کارشناسى ايران نيز بوده است. دانشگاه تربيت معلم در سال 1371براى ارج نهادن به تلاشهاى علمى استاد سمينارى تشکيل داد. سازمان انرژى اتمى نيز در سال 1372 بخشى از کتابخانه اين سازمان را به نام ايشان نامگذارى کرد.

استاد قريب تا همين اواخر على رغم کهولت و ضعف دوران پيری همچنان به فعاليت، تحقيق، تدريس و مطالعه مشغول بوده است.

کتابها و تأليغات استاد عبدالکريم قريب:

- بلورشناسى، چاپخانه علمى، 1329.

- کانى شناسى، درباره کانيهاى جزيره هرمز، دانشگاه تهران، 1336.

- أصول علم کانيها، چاپخانه علمى،1338.

- شناختن کانيها به وسيله معرفهاى شيميايی، دانشگاه تربيت معلم، 1344.

- چگونه کانيها را مى توان شناخت، دانشگاه تربيت معلم، 1344.

- مقالاتى چند درباره زمين، دانشگاه تربيت معلم، 1345.

- سنگ شناسى، دانشگاه تربيت معلم، 1346.

- يک دوره 17 جلدى کتابهاى طبيعى براى دبيرستانها، 1346-1344.

- گرگان، نشر آفتاب، 1363.

- زمين در فضا، نشر آفتاب، 1363.

- مبارزه با عوارض پيرى، چاپخانه رامين، 1371.

- فرهنگ زمين شنا سى، انتشا رات انزلى، 1366.

- جلد اول شنااخت سنگها با نگاهى ويژه به سنگهاى ايران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى،1372.

- جلد دوم شناخت سنگها با نگاهى ويژه به سنگهاى ايران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي.

- واژه هاى زمين شناسى، دانشگاه تربيت معلم،1377.

- توليد خاک از نظر کشاورزى (ترجمه)، چاپخانه علمى، 1328.

- زلزله و آتشفشان (ترجمه)، چاپخانه علمى، 1329.

- بلور (ترجمه)، دانشگاه تربيت معلم، 1345.

- مبانى زمين شناسى (ترجمه)، انتشارات خوارزمى، چاپ اول و دوم، 1348 و 1358.

- رازها ى درون زمين (ترجمه)، انتشارات نيل، 1349.

- پديده هاى شگفت انگيز در آسمان و زمين (ترجمه)، انتشارات آفتاب، 1360.

- انسان در نبرد با طبيعت (ترجمه ر تأليف)، نشر آفتاب، 1361.

- 57 درس براى تقويت حافظه (ترجمه و تأليف)، نشر آفتاب، 1361.

- اسرار سه اقيانوس (ترجمه)، نشر آفتاب، 1362.

- غارشنا سى (ترجمه)، نشر کوهستان، 1371.

- غارها و موارد استفاده از آنها،1377.



شرکت درکميسيون هاى علمى و عضويت در هيأت نويسندگان مجلات:

- عضو هيأت نويسندگان مجله سخن علمي.

- عضو انجمن کانى شناسى و بلورشناسى فرانسه.

- مسئول و سرپرست مجله دانش روز (اراک).

- عضوکميسيون واژه گزينى زمين شناسى به سرپرستى شادروان دکتر حسين گل گلاب (فرهنگستان دوم).

- عضو کميسيون واژه گزينى جغرافيا در سازمان جغرافياى ارتش جمهورى اسلامي.

- سردبير و عضو هيأت نويسندگان مجله رازى (کرمانشاه).

- سردبير ر عضو هيأت نويسندگان مجله رشد زمين شناسي.

- مؤسس مدرسه عالى علوم اراک از سال 1349 (دانشکاه فعلى استان مرکزى).

- کمک و همکارى با آقاى دکتر عباس شيبانى نماينده محترم مجلس شوراى اسلامى در تأسيس دانشکده پزشکى کاشان.

- مؤسس رشته زمين شناسى در دانشگاه آزاد اسلامى آشتيان.



رنه ژوست آئويى

(1822-1745 ميلادى)، کانى‌شناس بزرگ فرانسوى، کار خود را با خوانندگى آغاز کرد. سپس کشيش شد و بعدها به لباس استاد زبان يونانى درآمد. او در ضمن آموزش زبان يونانى، به مطالعه‌ى کانى‌ها و جمع‌آورى نمونه‌ى بسيارى از آن‌ها پرداخت.

در زمان انقلاب فرانسه، مورد بدگمانى قرار گرفت و زندانى شد. بنا بر خواهش او، نمونه‌هاى کانى‌هايى که جمع‌آورى کرده بود، در اختيارش قرار گرفت و مطاله‌ روى کانى‌ها را در زندان ادامه داد. هنگامى که مى‌خواستند او را از زندان آزاد کند، چون کارش ناتمام مانده بود، در زندان ماند تا مطالعه‌ى خود درباره‌ى کانى‌ها و طبقه‌بندى آن‌ها را به پايان رساند.

بيش‌تر مطالعه‌ى آئويى در زندان، به پيدا کردن نظم در بلور‌هاى کانى‌ها صرف شد و سرانجام در پى رو‌يداد تصادفى ساده‌اى، به راز مهمى درباره‌ى ساختمان بلورها دست يافت. هنگام مطالعه‌ى يک بلور کلسيت با سطح‌هاى لوزى‌، اين بلور از دستش افتاد و شکست. آئويى با شگفتى مشاهده کرد که قطعه‌ها‌ى به دست آمده از اين رخ‌داد، هر چند اندازه‌ى گوناگونى دارند، اما شکل لوزى در همه‌ى آن‌ها وجود دارد.

لوئى پس از اين روى‌داد، شکل‌ها ديگرى از کلسيت را شکست و مشاهده کرد که قطعه‌هاى به دست آمده از شکستن، همگى شکل بلور آغازين را دارند.‌او با اين آزمايش‌ها اين حقيقت را ثابت کرد که هر چيز بلورى شکل ويژه‌اى دارد که همواره حفظ مى‌شود؛ بلورهاى کوچک يک بلور درشت، پهلو به پهلوى يکديگر قرار گرفته‌اند و امتداد يال‌ها آن‌ها شبکه‌ى منظمى را به وجود مى‌آورد وشکل بلورهايى که از يک چيز بلورى ممکن است به وجود آيد، به چگونگى کنار هم قرار گرفتن بلورهاى اوليه‌ى آن چيز بازمى‌گردد. همچنين، او قانون‌هاى مربوط به تقارن بلورها را کشف کرد.

آئويى براى نخستين‌بار 7 دستگاه يا 7 شبکه‌ى اصلى بلورى‌شدن را براى کانى‌ها در نظر گرفت که تا امروز مورد پذيرش همه‌ى زمين‌شناسان است. پژوهش‌ها جديد نيز وجود اين شبکه‌ها را ثابت کرده‌اند. براى مثال، مطالعه‌ى بلورها با پرتوهاى ايکس نشان داد اتم‌هايى که کانى‌هاى گوناگون را به وجود مى‌آورند، روى گره‌هاى يکى ار هفت شبکه، که آن‌ها را شبکه‌ى اصلى مى‌نامند، قرار گرفته‌اند.

آئويى در سال 1783 به عضويت فرهنگستان علوم فرانسه برگزيده شد و تا پايان زندگى در دانشگاه پاريس درس داد. او کتاب‌هاى زيادى درباره‌ى کانى‌ها نوشته است که مهم‌ترين آن‌ها عبارت‌اند از:

ساختار بلورها، کانى‌شناسى(چهار جلد)، جدول مقايسه‌ى بلورها، سنگ‌هاى پربها، بلورشناسى و تجزيه‌ى شيميايى و رده‌بندى کانى‌ها.

با همه‌ى کوشش‌هايى که آئورى در راه کانى‌شناسى انجام داد، بيش از يک قرن طول کشيد تا نظريه‌هاى او درباره‌ى نظم ساختمان درونى بلورها از سوى دانشمندان ديگر پذيرفته شود. با وجود اين، کانى شناسان نام يک کانى را به افتخار او، آئويين( Hauyne ) گذاشتند. هم‌چنين، نوعى بازالت، را که مقدار زيادى آئويين دارد، آئويينيت( Hauynite ) نام‌گذارى کردند.

دکتر يدالله سحابى

(1381-1284)، از پيشگامان آموزش زمين‌شناسى ايران، از پدرى اصفهانى و مادرى تهرانى در شهر تهران به دنيا آمد. دوره‌ى آموزش ابتدايى را در دبستان‌هاى شرف احمدى و اتحاديه و دوره‌ى دبيرستان را در دبيرستان‌هاى شرف و دارالفنون گذراند. سپس به دارالمعليمن مرکزى، که در آن زمان زير نظر ميرزا ابوالحسن‌خان فروغى اداره مى‌شد، رفت و آموزش پايه را در 1304 به پايان رساند.

سحابى پس از چند ماه آموزگارى، نزديک سه سال در سمنان و خراسان به راه‌سازى پرداخت. اما با آغاز به کار دارالمعلمين عالى(دانشراى عالى که به دانشگاه تربيت معلم تبديل شد) در سال 1307، که با کوشش يحيى‌خان قراگوزلوى همدانى(اعتمادالدوله) راه‌اندازى شده بود، به آن مرکز آموزشى وارد شد. او پس از 3 سال فراگيرى دانش، يکى از نخستين فارغ‌التحصيلان ليسانس در رشته‌ى علوم طبيعى از آن مرکز شد.

سحابى در سال 1310 کار رسمى خود را به عنوان آموزشگر علوم طبيعى در چهار دبيرستان دولتى شناخته شده‌ى آن زمان، دارالفنون، علميه، شرف و ايرانشهر، آغاز کرد. او در شهريورماه 1311 پس از شرکت کردن در مسابقه‌ى علمى و پيروزى در آن، از دانش آموختگان اعزام به فرانسه شد. سحابى 4 سال در دانشگاه ليل( Lille ) به فراگيرى دانش پرداخت و سرانجام درجه‌ى دکترا در زمين‌شناسى را دريافت کرد.

سحابى در اسفندماه 1315 به تهران بازگشت و پس از يک سال خدمت نظام وظيفه، از فروردين‌ماه 1317 به آموزش زمين‌شناسى در دانشکده‌ى علوم دانشگاه تهران، که در آن زمان بخشى از دانشسراى عالى بود، پرداخت. او پس از 5 سال از درجه‌ى دانشيارى به درجه‌ى استادى رسيد و کار آموزش را تا 25 سال ديگر ادامه داد.

سحابى تا سال 1341 به آموزش زمين‌شناسى در دانشگاه تهران پرداخت. اما در سال 1341 به دليل مبارزه‌ى سياسى عليه رژيم پهلوى به زندان افتاد. او پس از 4 سال از زندان آزاد شد، اما از آموزش در دانشگاه محروم گشت. به علاوه، مدرسه‌اى که او در سال 1337 با کمک مالى برخى از دوستانش بنيان‌گذارى کرده بود و شعار آن "تحکيم دين از راه ترويج علم" بود، پس از 15 سال بسته شد.

سحابى علاقه‌ى خود به زمين‌شناسى را مديون معلمان خوب خود و دوره‌اى که در راه‌سازى کار مى‌کرد، مى‌داند:

"در سال ششم ابتدايى معلم جغرافياى خوبى داشتيم، به نام آقاى غلام‌حسين‌خان، که خدا بيامرزدش. آن مرد با تسلط بر موضوع و بيان گيرا و مهر فراوانى که داشت، عوارض زمين را چنان تجسم مى‌کرد که مطالب جغرافياى طبيعى به‌خوبى مفهوم مى‌شد و براى من درس او از شيرين‌ترين درس‌هاى مدرسه بود. در سال سوم متوسطه هم برنامه‌ى تحصيلى ما در قسمت علوم مبحث زمين‌شناسى بود. در اين مورد هم معلم علاقه‌مند و خوش‌بيانى داشتيم که مطالب اين بحث را، با آن‌که مثالى از ايران نمى‌گفت، براى ما به‌خوبى مفهوم مى‌ساخت و درس او که کلياتى از پديده‌هاى زمين‌شناسى و از سنگ‌ها بود، براى من دور از ذهن و ناپسند نبود. چند سال خدمت در راه‌سازى و سر و کار داشتن با سنگ‌ها و وضع لايه‌هاى سنگ‌ها در کوه‌ها و برخورد با فسيل‌ها نيز، عشق به دانستن درباره‌ى آن‌ها را در من برانگيخت."

از سحابى چند کتاب و تعدادى مقاله منتشر شده است. زمين‌شناسى عمومى، که در دهه‌ى 1330 از سوى دانشگاه تهران منتشر شد و کتاب شناخته‌ شده‌ى او با نام خلقت انسان که در دهه‌ى 1340 چند بار به چاپ رسيد، از مهم‌ترين کتاب‌هاى اوست. او مقاله‌هايى پيرامون زمين‌شناسى ايران در مجله‌هاى مناطق خشک و کويرى دانشسراى عالى به چاپ رساند و نيز ياداشتى پيرامون اثر طوفان نوح از نظر زمين‌شناسى، که علامه طباطبايى در تفسير سوره‌ى هود به آن اشاره کرده است.

مجله‌ى رشد آموزش زمين‌شناسى در شماره‌ى 4 خود، به تاريخ پاييز 1364، گفت و گويى با دکتر سحابى انجام داد و استاد در آن‌جا به نکته‌هاى آموزنده‌اى درباره‌ى آموزش زمين‌شناسى در کشور اشاره کرده‌اند که نظر به تازگى آن سخنان، بخش‌هايى از آن در ادامه مى‌آيد.

"در دانشگاه‌ها نبايد بدون آماده ساختن نيروى تعليماتى کاردان و مجرب و علاقه‌مند، به توسعه‌ى هيچ يک از رشته‌هاى تعليماتى دانشگاهى و از جمله و دست کم رشته‌ى زمين‌شناسى در تمامى کشور بپردازند و تصور نفرماييند که با ايجاد چهار ديوار موسسه‌اى به نام مدرسه‌ى عالى و يا دانشکده، بدون تهيه‌ى هيات آموزشى فهميده و شايسته و بدون رعايت موقعيت مناسب و احتياج محلى، خدمتى در توسعه‌ى علم به نفع کشور است و مطمئن باشند که توسعه‌ى دانشگاه‌هاى دولتى در شرايط فعلى که اغلب به اصرار افراد و يا مقامات ناوارد و ظاهربين صورت مى‌گيرد و دادن ديپلم و عنوان‌هاى علمى بى‌محتوا(چنان‌که امروز پر رواج است) ثمرى جز اشاعه‌ى بى‌کارى و سلب شخصيت و فسادهاى اخلاقى ناشى از آن در سطح جامعه به بار خواهد آورد.

يکى از مشکلات بزرگى که در سال‌هاى اخير در تنزل کيفيت تعليمات دانشگاه‌ها تاثير نموده و نابسامانى‌هايى را در اداره‌ى دانشکده‌ها به وجود آورده است، دخالت مقامات غيرعلمى در کار تعليمات و واحدهاى علمى دانشگاه‌هاست. پيش از انقلاب رواج عقايد ضددينى و اعمال ضداخلاقى و فعاليت‌هاى سياسى افراطى و آشوب‌طلب، باعث شد که بعضى از معلمان بى‌اعتقاد و کم اعتنا به مبانى اخلاقى و حيثيت ملى نيز سوء استفاده کند و در محيط درس به اغوا و تحريک دانشجويان بپردازند.

ناسالمى محيط تعليماتى دانشگاه‌ها منجر به تعطيل موقت آن‌ها گرديد و در بازگشايى مجدد آن‌ها بر آن شدند که با تشکيل جمعيت و انجمن‌هاى دينى، جلو تحريکات بدخواهان و آشوب‌طلبان را بگيرند و از ابتدا بعضى از دانشجويان تازه وارد به دانشگاه و ناهماهنگ با سايرين( از نظر مقدمات علمى و غيره) را در اين فعاليت‌ها وارد ساختند. اما بعد نحوه‌ى عمل از حالت عادى و شروع خارج گرديد، دامنه‌ى چنين اقداماتى به کلاس‌هاى درس کشانيده شد و محيط اين کلاس‌ها را از امنيت و صفايى که بايد داشته باشد، خالى ساخت و روابط استاد و دانشجو را که بايد بر عطوفت و احترام استوار باشد، نيز متزلل گرديد.

از کارهاى پسنديده‌اى که در سال‌هاى اخير معمول گريديده، مسافرت‌هاى مطالعاتى هيات‌هاى علمى دانشگاه‌ها به خارج از کشور است. هر چند تا کنون چنين مسافرت‌هايى در بهبود کيفيت آموزش زمين‌شناسى بروزى نداشته است، ولى اميد آن مى‌رود که با مراقبت بيش‌تر و رعايت مقررات لازم، که در کار اين مسافران و چگونگى تحقيق و بهره‌گيرى علمى آنان بايد بشود، ثمره‌هاى بهترى از اين سفرها به دست آيد و علاوه بر اصلاح وضع آموزش، پژوهش را در دانشگاه‌ها رونق بخشد تا پژوهشگران ما نيز در رديف دانشمندان جهان در کار اکتشاف اسرار جهان قرار گيرند.

يکى از علل رکود مطالعات علمى و تحقيقاتى دانشگاهيان، نبودن فرصت و وقت براى مطالعه است. زيرا عمده‌ى وقت هيات‌‌هاى علمى دانشگاه‌ها، غير از تدريس موظف، صرف اضافه تعليم و اشتغال حق‌التدريسى در ساير مدرسه‌هاى عالى و يا موسسات ديگر مى‌شود. اين اشتغالات زيان‌بار فرع توسعه‌ى بى‌رويه‌ى دانشگاه‌ها و غفلت متصديان امور است که بدون رعايت مصالح باطنى و اساسى موسسات علمى و بدون ضرورت قطعى و بدون احراز شرايط و ايجاد وسائل کار، به صرف تقاضاى افراد ناوارد و مقامات ذى‌نفوذ، اقدام در تاسيس و يا توسعه‌ى دانشگاه مى‌نمايند.

يکى از کاستى‌هاى بزرگ تعليمات دانشگاهى ما دور ماندن دانشجويان از مطالعه‌ى کتاب‌هاى علمى و عادت ندادن آنان به استفاده از کتاب‌خانه است. دانشجويان دانشگاه‌ها ما به ماند شاگردان مدرسه‌ى عمومى مى‌مانند که چيزهايى را مى‌آموزند که به آن‌ها درس گفته مى‌شود و در انتحان هم از مطالب که به آن‌ها درس گفته شده است، پرسش مى‌کنند. به همين جهت است که پس از فارغ‌التحصيل شدن، توانايى رفع اشکالات علمى خود را از کناب، آن‌طور که بايد، ندارند.

اگر استادان زمين شناسى دانشجويان خود را وادارند تا بخشى از موضوع‌هاى درسى ساده‌تر را خودشان در کتاب درسى و يا کتاب‌هاى مرجه مطالعه کنند و سپس به صورت سخنرانى در کلاس عرضه کنند و آن‌گاه استاد با توضيح خود کاستى‌ها و اشتباه‌هاى درس ايراد شده را تذکر دهد و ساير دانشجويان مطالب گفته شده و تصحيح شده را براى مراجعه در دفتر خود ياداشت کنند، تحولى در تعليم پديد مى‌آيد.

در مورد زمين‌شناسى در تعليمات عمومى، سنگينى مطالب اين کتاب‌ها و وجود بعضى معلمان ناآشنا به اصول آموزش و کم بودن معلمانى که در زمين‌شناسى تحصيلاتى داشته باشند، بيزارى و دلزدگى بزرگ در دانش آموزان علوم تجربى ايجاد کرده است. به طورى که شاگردان جز حفظ کردن مطالب نامفهوم کتاب چاره‌اى نداشته و معلمان هم در امتحانات غير از تحويل گرفتن عين عبارت‌هاى کتاب از دانش‌آموزان چيزى نمى‌خواهند.

بايد گروهى از خبرگان و آشنايان به زمين‌شناسى ايران و معلمان مجرب، با مطالعه‌ى دقيق ريز مواد درسى زمين‌شناسى دوره‌ى متوسطه را با توجه به احتياجات روز و مقتضيات محلى مناطق مختلف کشور تنظيم نمايند و بر طبق قانون به تصويب شوراى عالى آموزش و پرورش برساند و سپس تهيه‌ى کتاب‌ها بر اساس همين مواد مصوب و بدون انحراف از آن‌ها، با عبارت‌هاى درست و مفهوم و رعايت نکات ادبى صورت گيرد. حتى کتاب‌ها بايد جداگانه به وسيله‌ى مولفان مختلف تاليف شود تا پس از تجربه‌، بهترين آن‌ها براى تدريس در مدرسه‌هاى متوسطه انتخاب گردد.

دکتر عبدالمجید یعقوب پور

دکتر عبدالمجید یعقوب پور در سال 1320 در بروجرد دیده به جهان گشود . وی تحصیلات پیش از دانشگاه خود را در بروجرد سپری کرد . در سال 42 با مدرک کارشناسی در رشته آموزش زمین شناسی از دانشسرا عالی تهران ( دانشگاه تربیت معلم کنونی ) فارغ التحصیل شد.

ایشان پس از فارغ التحصیل شدن از دانشگاه ، در فاصله سال های 42-47 به عنوان دبیر در آموزش و پرورش مشغول به کار شدند. در سال های 47-52 به عنوان کارشناسی در دانش سرای عالی تهران به تدریس پرداختند . در سال 1353 برای گذراندن دوره های تحصیلات تکمیلی عازم آمریکا شدند و مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری خود را در دانشگاه آیوا سپری کردند و در سال 1358 موفق به دریافت مدرک دکتری خود در رشته زمین شناسی اقتصادی از این دانشگاه شدند. پس از بازگشت به وطن در سال 1358 با سمت استاد یاری در دانشگاه تربیت معلم مشغول به کار شدند . در سال 71 به سمت دانشیاری و در سال 1377 به سمت استادی نایل شدند . ایشان در حال حاضر به عنوان استاد پایه 27 در این دانشگاه به تدریس اشتغال دارند. دکتر یعقوب پور چندین دوره تخصصی را در کشورهای مختلف گذرانده اند که از آن جمله می توان به دوره اکتشاف معدن به کمک رایانه در مدرسه معدن پاریس (1988) و فرصت مطالعاتی ، مرکز تحقیقات علوم زمین در دانشگاه ملی استرالیا ، کانبرا ( 1381) اشاره کرد. افزون بر این ، ایشان در انجمن های علمی معتبر ملی و بین المللی نیز عضویت دارند که موارد زیر از آن جمله است :

انجمن زمین شناسی ایران

انجمن زمین شناسان اقتصادی ( Seg )

انجمن ژنو فیزیک ایران

انجمن زمین شناسی کاربردی – ذخایر معدنی اروپا ( Sga )

انجمن زمین شناسان اروپا – شعبه ایران

دکتر یعقوب پور علاوه بر دانشگاه تربیت معلم در دانشگاه های تهران ( دانشکده فنی و دانشکده علوم ) ، مشهد ، شیراز ، تربیت مدرس ، پیام نور ، صنعتی امیر کبیر و شهید بهشتی دروس گوناگونی را در مقاطع کارشناسی ، کارشناسی ارشد و دکترا در رشته های زمین شناسی اقتصادی و اکتشاف معدن تدریس نموده اند . ایشان راهنمایی و مشاوره چندین رساله را در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاه های صنعتی امیر کبیر ، تربیت مدرس ، شیراز ، تربیت معلم و تهران به عهده داشته و راهنمایی یک رساله دکترا از دانشگاه رورکی کشور هندوستان را نیز انجام داده اند.

ایشان افزون بر خدمات آموزشی ارزنده خود ، سمت های اجرایی بسیاری نیز داشته اند که از میان آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد :

عضویت در کمیته تخصصی گروه زمین شناسی فرهنگستان

عضویت در شورای عالی معادن وزارت معادن و فلزات

عضویت در کمیته برنامه ریزی زمین شناسی شورای عالی برنامه ریزی وزارت علوم تحقیقات و فناوری

عضویت در شورای هم ارزی زمین شناسی ، سازمان یونسکو

عضویت وابسته در فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران ، شاخه زمین شناسی

عضویت در هیات ممیز مرکزی وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری

ریاست انجمن زمین شناسی ایران

معاونت پژوهشی مرکز نشر دانشگاهی

عضویت در هیات تحریریه چندین مجله از جمله مجله علوم جمهوری اسلامی ایران

استاد یعقوب پور در زمینه تالیف و ترجمه کتاب تاکنون موفق به نشر 13 اثر شده اند که کتاب های زمین در فضا ، مبانی زمین شناسی اقتصادی ، تخمین و ارزیابی ذخایر معدنی ، اکتشاف معدن ، اصول زمین شناسی ذخایر معدنی ، و واژه های علوم زمین از آثار ایشان در زمینه تالیف و کتاب های ارزیابی اقتصادی در اکتشاف ، منابع معدنی از دیدگاه اقتصادی و زیست محیطی ، اطلس ابرهای دریایی و کانی های خاک های کمیاب در زمینه ترجمه هستند .

افزون بر فعالیت های ارزنده آموزشی ، پژوهشی و اجرایی ایشان در طول عمر پر بار خود موفق به انتشار بیش از 60 مقاله در کنفرانس ها و مجلات داخلی و چندین مقاله در ژورنال ها و کنفرانس های معتبر بین المللی شده اند.



نورمن لویی باون

بنیانگذار سنگ شناسی تجربی نوین



سری واکنشی باون که چگونگی تبلور کانی های گوناگون در شرایط مختلف دما و فشار را نشان می دهد ، برای دانشجویان زمین شناسی نامی آشناست . باون بدون شک بزرگ ترین سنگ شناس سده بیستم بود . وی با به کار گیری اصول الهام گرفته از نمودارهای فازی ساده اعضای انتهایی کانی های سنگ ساز رایج ، برای علمی که پیش از آن تنها با مشاهده و رده بندی سرو کار داشت رویکردی کمی ارائه کرد .

نورمن در 21 ژوئن سال 1887 در شهر کینگ تاون اونتاریو در کانادا دیده به جهان گشود . باون به رغم شخصیت آرام ، شوخ طبع و قامت کوچکش ، انسانی بزرگ بود . باون در روزگار جوانی در مغازه نانوایی خانوادگی به پدر کمک می کرد و با گاری نان را به مشتریان تحویل می داد ، تجربه ای که به عدم اطمینان همیشگی او به اسب ها منجر شد . زمستان را به اسکیت روی یخ می پرداخت و تابستان به یک شناگر قوی شنای پروانه تبدیل می شد و در مسابقات شرکت می کرد . وی در کلیسای محلی انگلیکان ( Anglican ) آواز می خواند و گفته می شود صدایی عالی داشته است . مدارس دولتی زادگاه ، باون را برای امتحانات ورودی دانشگاه کوئینز آماده ساخت . باون در رشته هنر ثبت نام کرد و قصد داشت معلم شود ، اما مانند بسیاری از جوانان دیگر اشتیاق شدیدی برای دیدن مناطق تازه و جذاب و به دست آوردن پول داشت. از این رو به بخش نقشه برداری زمین شناسی اداره معادن اونتاریو زیر نظر بروک ، پیوست .

بروک که شخصیت برجسته ای داشت و سرانجام مدیر سازمان زمین شناسی کانادا شد ، اعتماد زیادی به توانایی های ذاتی باون و مهارت های وی در نقشه برداری بیشه زار ها داشت ، به گونه ای که مرد جوان را برای انجام کار تنها گذاشت ، سفر به این بیشه زارها با قایق انجام می شد و پیمایش رخنمون ها زیر پوششی از پشه و مگس های سیاه صورت می گرفت . باون هنگام انجام عملیات نقشه برداری به تفکیک دیابازها علاقه مند شد.

در نتیجه تجارب صحرایی که به دست آورد ، زمانی که به دانشگاه کوئین بازگشت ، در دانشکده معدن ثبت نام کرد و درس های کانی شناسی و زمین شناسی را گذراند . پس از چند عملیات صحرایی در اطراف دریاچه آبی تی بی و گوگاندا ، بار دیگر توجه باون به دیابازها جلب شد . باون به خاطر نوشتن بهترین مقاله با عنوان دیاباز و آپلیت ناحیه کبالت- نقره برنده 25 دلار و مدال طلای پرزیدنت از سوی موسسه معدن کاری کانادا شد. باون به دلیل تجاربی که در بیشه های کانادا در مورد تنوع متغیر ها در فرآیندهای زمین شناختی طبیعی اندوخته بود ، به سرعت به اصول زمینشناسی و شیمی جلب شد . در سال 1909 باون برنده بورس تحصیلی لندن شد و امکان ادامه تحصیل برای وی فراهم شد.

باون ابتدا قصد داشت در نروژ ادامه تحصیل دهد که دلیل آن خواندن کتاب DieSilikatschmelzlosungen که توسط پرفسور فوگت نوشته شده بود . فوگت در این کتاب کاربرد اصول فیزیکوشیمیایی در بررسی سرباره ها برای تفکیک آذرین را توضیح داده بود . وجود دکتر بروگر که با مطالعه فراوان بر روی سنگ های ناحیه اسلو به نتیجه گیری های فیزیکو شیمیایی ارزنده ای دست یافته بود عامل دیگری برای کشش باون به طرف نروژ بود.

متاسفانه فوگت دلایل زیادی برای منصرف کردن باون آورد که مشکل زبان نروژی از آن جمله بود. از این رو باون به ناچار از همکاران کانادایی خود کمک گرفت . سرانجام باون به MIT ( موسسه فناوری ماساچوست ) رفت تا زیر نظر استادی برجسته و پر جذبه یعنی رینولد دالی تحصیل کند . این استاد الهام بخش باون بود و کمک های ارزنده ای در عملیات های صحرایی به وی کرد . این استاد باون را با این عقیده که مایع بازالتی یک ماگمای اولیه بوده و تمام ماگماهای دیگر از آن مشتق شده اند ، آشنا کرد. دالی ، همچنین بعضی از دلایل تفریق مانند انتشار ، تبلور جز به جز جدایش بلوری ، انتقال گازی ، ناهمامیزی و هضم را به باون معرفی کرد . کمک های بزرگ دیگری که باون در هنگام تحصیل در MIT دریافت کرد و منطق فکری وی را شکل داد ، استادانی همچون وارن ، شیمر ، لافلین ، لیندگرن و جاگار بودند که در اصول زمین شناسی و نووی ، لویس و بری در فرا گرفتن اصول شیمی – فیزیک وی را یاری کردند . احتمالا چارلز . اچ . وارن ، کاربرد اصول شیمی فیزیک در مورد مسائل کانی شناختی و سنگ شناختی را به وی الهام کرد.

در تابستان سال 1911 باون همراه با دالی برای انجام عملیات صحرایی ، نقشه برداری ناحیه بریتیش کلمبیا که به خاطر وجود گرانیت های متقاطع و تزریق های بزرگ مقیاس و گسترده معروف است ، عازم این ناحیه شد . باون در سوم اکتبر 1911 با ماری لامونت که دانشجوی رشته پزشکی بوستون بود ازدواج کرد . این کار در آن زمان غیر معمول بود چرا که هیچکس در زمان دانشجویی ازدواج نمی کرد.

باون در چهارم ژوئن سال 1912 فارغ التحصیل شد. رساله دکتری وی که بررسی سیستم نفلین – آنورتیت بود به سرعت توسط American Journal of Sciences پذیرفته و منتشر شد.

باون پس از فارغ التحصیلی ، پیشنهادهای گوناگونی برای کار دریافت کرد. وی پس از انجام یک عملیات صحرایی دیگر در بریتیش کلمبیا تصمیم گرفت به هیئت علمی آزمایشگاه زمین فیزیک موسسه کارنگی بپیوندد ، چرا که می توانست هم در زمین شناسی و هم در شیمی به تحقیقات خود ادامه دهد . باون در اول سپتامبر سال 1912 این خواسته خود را عملی کرد. دهه های 1910 و 1920 زمان توسعه مراحل جدیدی در بررسی های تجربی سازند های زمین شناختی بود. سنگ های پوسته ای در سراسر آمریکای شمالی و اروپا مطالعه شده بودند و حدس و گمان در مورد چگونگی تشکیل زمین به ویژه نسبت به سنگ های آذرین و دگرگونی فراوان بودند . افزون بر این بسیاری از فنون تجربی برای ایجاد دماهای بالا توسعه خود را به تازگی آغاز کرده بودند. باون تضمین کرد که به طریق تجربی رژیم های دمایی و ترکیبی که در آنها انواع غالب سنگ های پوسته ای تشکیل می شوند را به وجود آورد . زمینه وی از شیمی و زمین شناسی و توانایی زیاد وی در مشاهدات صحرایی ، او را قادر ساخت تا به این تعهد خود عمل کند . وی پس از شروع کار در آزمایشگاه زمین فیزیک ، به مطالعات خود در مورد سنگ های پوسته ای ، بررسی سیستم آلبیت – آنورتیت که پلاژیوکلاز یعنی فراوانترین کانی در پوسته زمین را تشکیل می دهند ادامه دارد. در سال 1928 کتاب تکامل سنگ های آذرین که به دست نامه سنگ شناسان سراسر جهان تبدیل شد را منتشر کرد . باون در این کتاب اصول زمین فیزیکی و زمین شیمیایی مطالعه سنگ ها و کانی ها را بیان کرده است . در سال 1938 باون آزمایشگاه زمین فیزیک را ترک کرد و 10 سال در دانشگاه شیکاگو به تدریس پرداخت . پس از آن بار دیگر به آزمایشگاه بازگشت و تا زمان بازنشستگی در سال 1951 در آنجا ماند . بازنشستگی اجباری وی در سال 1952 یک اشتباه بود و باون
ادامه مطلب

هواشناسی (Meteorology)

ریشه لغوی
یونانیان واژه متیورولوگیا را ، برگرفته از کلمه «متیوروس» ، به معنی اشیای معلق در آزمایش‌های مربوط به هوا ، به اضافه «لوگوس» که به خطابه یا درس ترجمه شده است، برای این علم به کار برده‌اند؛ لیکن ، امروزه مطالعه جو زمین چنان به رشته‌های تخصصی تقسیم شده است که واژه فراگیر متئورولوژی (هواشناسی) که از یونانیان باستان برحای مانده است، هیچ کس را ارضا نمی‌کند.

از این رو ، برای مطالعه بخشی از جرکه در آن یونش و گسست مهم است و روی هم رفته بالاتر از ارتفاع حدود 35Km قرار دارد، واژه آیرونومی (نزدیک جو بالا) را به کار می‌بریم، در حالی که برخی ، به عنوان نامی فراگیر ، علم (یا علوم) جو را می‌پسندند.
نگاه اجمالی
هواشناسی شاخه‌ای تخصصی از فیزیک پیشرفته است که از ابزارهای ریاضی پیچیده‌ای بهره می‌گیرد، و بر همه علوم فیزیک تکیه‌ای استوار دارد. هواشناسی بیش از همه با نظریه تابش الکترومغناطیسی ، ترمودینامیک ، مکانیک کلاسیک ، فیزیک شاره‌ها ، شیمی فیزیک و نظریه لایه مرزی سروکار دارد.

اگر جو زیرین نیز در آن گنجانده شود، فیزیک خورشید ، طیف شناسی ، فیزیک پلاسما ، یونش ، فیزیک ذرات بنیادی ، پدیده‌های اشعه ایکس ، نور شناخت ، فیزیک پرتوی کیهانی ، پدیده های برانگیزش ، الکترودینامیک ، مگنتوهیدرودینامیک ، انتشار رادیویی و سایر فرآیندهای مربوطه را نیز باید فرا بگیریم.
تاریخچه
اولین بار ادموند هالی به سال 1688 اسنادی را در زمینه پدیده‌های جوی و نقشه‌های مربوطه به بادهای متواتر در سطح اقیانوس‌ها ، برای بخشی از سطح زمین منتشر می‌کند و در سال 1840 هوری نقشه بادهای اقیانوس‌ها را ترسیم و توان و جهت وزش آنها را مشخص می‌سازد و بدین ترتیب در رفع نیاز دریانوردی گامی برداشته می‌شود.
سیر تحولی و رشد
در اواخر قرن نوزدهم مطالعات جو شناسی در سطح زمین بویژه در زمینه اندازه گیری بارانها توسعه پیدا می کند و از سال 1916 مطالعه پدیده‌های جوی در زمینه پیش‌بینی هوا شکل می‌یابد و این بررسی ها بر مبنای ویژگیهای سیستماتیک صورت می‌گیرد.

در سالهای بعد ، توسعه هوانوردی پیش بینی‌های دقیق تری را در وسعت گسترده‌ای ایجاب می‌کند و آگاهی هوانوردان از حالات احتمالی آزمایش‌های مربوط به هوا در ناحیه معین و برای یک لحظه از زمان الزامی می‌نماید و به منظور رفع همین نیاز هست که در پاره‌ای از نقاط دنیا سازمانهای هواشناسی به وجود می‌آید.

به تدریج به موازات توسعه شناساییهای علمی ، برای بهره گیری منطقی از منابع اقتصادی زمین به آگاهی‌های بیشتری از پدیده‌های جوی احساس نیز می‌شود، به گونه‌ای که برای شناخت قدرت هیدرولیکی ناهمواریها و "نفت سفید" کوهستانها به عنوان منبع زایش آبها ، تعیین حجم متوسط آب رودخانه‌ها در رابطه با نوسان میزان بارندگی سالانه حوضه‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد.

همچنین پیشرفت علم کشاورزی به منظور کاشت و برداشت محصولات کشاورزیمهندسین زراعی را به کسب اطلاعاتی در زمینه آب و هواشناسی وا‌می‌دارد و همین نیاز به عنوان انگیزه دیگری در پیشرفت تحقیقات کلیماتولوژی موثر می‌افتد.
شاخه‌های هواشناسی
هواشناسی فیزیکی :
بررسی ویژگیها و منشا تغییرات عوامل آب و هوا را مد نظر دارد.
هوا شناسی دینامیکی :
به مطالعه توده‌های هوا و بررسی عوامل انرژی مجموعه اتمسفر و یا جریانات اتمسفری می‌پردازد.
هواشناسی اتمسفر آزاد :
پدیده‌های اتمسفر را از سطح زمین تا ارتفاعات بیشتر مطالعه می‌کند.
هواشناسی زیستی
هواشناسی کشاورزی
هواشناسی هوانوردی
هواشناسی مهندسی
هیدروکلیماتولوژی 

م

منابع احتمالی آزمون کارشناسی ارشد زمین شناسی سال 92 
منابع زبان عمومی و تخصصی

زبان عمومی انتشارات دانشگاه پیام نور

زبان تخصصی انتشارات دانشگاه پیام نور

مرتضی پیروز انتشارات آدنا PHESICAL GEOLOGY

2.منابع رسوب شناسی :

رسوب شناسی دکتر موسوی حرمی انتشارات آستان قدس رضوی

رسوب شناسی دکتر احمد معتمد انتشارات دانشگاه تهران

رسوب شناسی جزوه مهندس اهری پور

3.منابع زمین شناسی نفت :

زمین شناسی نفت دکتر سحابی انتشارات دانشگاه تهران

زمین شناسی نفت دکتر رضایی انتشارات دانشگاه تهران

4. منابع زمین شناسی ایران:

زمین شناسی ایران دکتر درویش زاده انتشارات دانشگاه تربیت معلم

زمین شناسی ایران دکتر آقا نباتی انتشارات سازمان زمین شناسی

زمین شناسی ایران دکتر خسرو تهرانی انتشارات دانشگاه تهران

جزوه زمین شناسی ایران دکتر آقانباتی با ۶۰۰تست نمایید

5.منابع ژئو شیمی :

ژئو شیمی دکتر فرید مر انتشارات دانشگاه شیراز 8500

6.منابع دیرینه شناسی :

دیرینه شناسی دکتر خسرو تهرانی انتشارات دانشگاه تهران

دیرینه شناسی علی بابا چهر زادی انتشارات دانشگاه پیام نور

جزوه دیرینه شناسی با ۵۰۰ تست ب

7. منابع چینه شناسی :

چینه شناسی دکتر خسرو تهرانی انتشارات دانشگاه تهران

جزوه چینه شناسی دکتر شمیرانی دانشگاه شهید بهشتی

8. منابع آبشناسی

آب های زیر زمینی دکتر صداقت انتشارات دانشگاه پیام نور

آب های زیر زمینی مک ورتر - کی سواناوا (ترجمه) انتشارات مرکز نشر دانشگاهی

9.منابع زمین شناسی مهندسی :

زمین شناسی مهندسی دکتر معماریان انتشارات دانشگاه تهران

زمین شناسی مهندسی دکتر بهنیار-طباطبایی انتشارات دانشگاه تهران

10.منابع زمین شناسی اقتصادی :

زمین شناسی اقتصادی دکتر فرید مر انتشارات دانشگاه شیراز

زمین شناسی اقتصادی دکتر کریم پور انتشارات دانشگاه مشهد

زمین شناسی اقتصادی دکتر یعقوب پور انتشارات مرکز نشر دانشگاهی

11. منابع پترولوژی و سنگ شناسی :

سنگ شناسی رسوبی دکتر سحابی انتشارات دانشگاه تهران

سنگ شناسی رسوبی موریس. ای .تاکر (ترجمه ) انتشارات دانشگاه تهران

سنگ شناسی دگرگونی دکتر درویش زاده انتشارات دانشگاه پیام نور

سنگ شناسی آذرین زرعیان.سرابی.درویش زاده انتشارات دانشگاه تهران

سنگ شناسی آذرین دکتر معین وزیری انتشارات دانشگاه تربیت معلم

پترولوژی (پترولوژی تجربی) دکتر درویش زاده انتشارات دانشگاه تهران

12. منابع زمین شناسی ساختمانی و تکتونیک :

زمین شناسی ساختمانی دکتر الیاسی (جزوه) دانشگاه تهران ب

زمین شناسی ساختمانی دکتر پور کرمانی انتشارات علوی

زمین شناسی ساختمانی دکتر علوی انتشارات سازمان زمین شناسی

زمین شن 

زمین شناسی اقتصادی

دید کلی
زمین شناسی اقتصادی شاخه‌ای از علم زمین شناسی است که پیرامون شرایط تشکیل مواد معدنی ، مورفولوژی و ریخت شناسی آنها ، بافت و ساخت آنها ، عوامل کنترل کننده پراکندگی مواد معدنی ، توجیه فنی و اقتصادی آنها و بلاخره تقسیم بندی ژنتیکی مواد معدنی بحث می‌کند. در رسیدن به اهداف فوق ، روشهای مختلف تجزیه مواد معدنی ، روشهای ژئوفیزیکی و ژئوشیمیایی و فرآوری مواد انجام می‌گیرد. همچنین در انجام پروژه‌های مختلف اکتشافی باید به مسائل زیست محیطی نیز دقت لازم را مبذول داشت.

مواد معدنی ، زیربنای اقتصاد و صنعت هر جامعه را تشکیل می‌دهند. بشر از همان آغاز آفرینش خود و در طول تاریخ ، بر حسب نیازمندیها و شناخت ، از مواد معدنی استفاده کرده است. اکنون نیز انسان ، از تمامی مواد معدنی به حالتها و شیوه‌های گوناگون ، بهره‌برداری می‌نماید. به عبارت دیگر ، همین مواد معدنی هستند که پاپه و اساس تمدن را تشکیل می‌دهند. زمین شناسی اقتصادی ، پایه و شالوده اکتشافات معدنی و کاربرد مواد حاصل از آن را تشکیل می‌دهد.






تاریخچه

از آغاز آفرینش ، انسان همواره از مواد پوسته زمین در جهت رفع نیازمندی‌های زندگی و دسترسی به رفاه بیشتر استفاده کرده است. سنگها و کانیهای غیر فلزی اولین موادی هستند که انسان اولیه آنها را به کار برده است. آثار بدست آمده از کاوشهای باستان شناسی حاکی از آن است که انسانهای اولیه از فلینت ، چرت و دیگر سنگهای سخت برای ساختن اسلحه و کندن غارها استفاده نموده‌اند و همچنین خاک رس و سنگ را برای ساختن ظروف گلی و اهرام شگفت انگیز مورد استفاده قرار داده‌اند.
ظهور انسان و اشیای دست ساز بشری در عصر پارینه سنگی (Paleolithic old stone age) در 750 هزار سال پیش از میلاد آغاز گشته است. بر اساس مطالعات باستان شناسی ، طلا Au نخستین فلزی بوده که بشر به صورت خالص از رودخانه‌ها جمع آوری نموده و مس نیز نخستین فلزی است که انسان قادر به ذوب آن شده است. در مورد تاریخ استفاده از مس نظرات ضد و نقیضی دیده می‌شود. گروهی استفاده از آن را در حدود 20 هزار سال پیش از میلاد ، و عده‌ای تاریخ استفاده آن را به حدود 12 هزار سال پیش از میلاد و به کشور مصر نسبت می‌دهند.

سیر تحولی و رشد
بر طبق نوشته‌های هرودت ، یونانیان در سالهای 420 تا 384 قبل از میلاد از رگه‌های کوارتزی برای کشف ذخایر طلا استفاده نموده‌اند.

ابو علی سینا ، فیلسوف و دانشمند ایرانی ( 1037 ـ 980 میلادی ) اولین کسی به شمار می‌رود که مواد معدنی را تقسیم نموده است. این رده بندی شامل سنگها ، فلزات ، سولفورها ، نمکها و ترکیبات دیگر می‌باشد.
اولین نظریه در مورد منشا مواد معدنی توسط جورج اگزیکولا در سال 1556 ارائه شد. این دانشمند به کمک مطالعات دقیق انجام شده روی ناحیه معدنی ارزبرگ آلمان ، چگونگی تشکیل این ذخیره را به طور سیستماتیک بیان نمود. در قرن هیجدهم مجددا پژوهشهایی در زمینه چگونگی تشکیل مواد معدنی به خصوص در منطقه ارزبرگ آلمان توسط دلیاس (1770) ، هنگل (1725) ، زیرمن (1746) انجام شد.
در اواخر قرن هیجدهم ، ورنر از آلمان و جیمز هاتن از اسکاتلند ، دو نظریه متفاوت در مورد منشا مواد معدنی ارائه دادند و بحثهای زیادی در این باره آغاز گردید. ورنر در سال 1775 نظریه نپتونیست را ارائه نمود. بر طبق این نظریه سنگهای رسوبی و سنگهای آذرین و حتی رگه‌ها از طریق ته‌نشینی در اقیانوس به وجود آمده‌اند. هاتن نیز در سال 1778 نظریه پلوتونیست را پیشنهاد کرد. وی ضمن رد کردن نظریه ورنر ، معتقد بود که سنگهای آذرین و مواد معدنی مذاب از اعماق زمین منشا گرفته‌اند.
در اواخر قرن نوزدهم ، دانشمندان آمریکایی و اروپایی در مورد نحوه تشکیل مواد معدنی نظریه‌های مختلف دیگری ارائه داده‌اند. مطالعه و پژوهشهایی که تا کنون در زمینه منشا و چگونگی تکشیل کانیها توسط دانشمندان انجام شده موجب ارائه تئوریهای جدید شده که اکتشاف مواد معدنی را در تمامی مراحل کم هزینه‌تر ، آسانتر و با موفقیت آمیزتر نموده است.
برخی ساکنان اولیه ایرانیان را نخستین ذوب کنندگان و استفاده کنندگان از فلز مس تصور می‌کنند و تاریخ آن را به حدود 9 هزار سال پیش از میلاد می‌دانند. با این حال ، به نظر بسیاری از باستان شناسان استخراج و ذوب مس توسط ساکنان اولیه ایران و در محلی به نام تل ابلیس صورت گرفته است. بر اساس شواهد باستان شناسی و معدن کاری قدیمی ، مرکز ، شرق و شمال ایران دارای کهن‌ترین پیشینه فلزگری می‌باشند. اواخر هزاره هفتم در ایران را مرحله گذر از عصر نو سنگی به عصر فلزات می‌دانند، در حالی که عصر نو سنگی در اروپا تا هزاره چهارم ادامه داشته است.




رده بندی کانسارها

امروزه سه رده بندی برای کانسارها مودر استفاده قرار می‌گیرد که ممکن است با توجه به شرایط خاص یک کانسار ، یکی بر دیگری ترجیح داده شود. این رده بندیها بصورت زیر می‌باشد:

رده بندی نیگلی کانسارها: (1929)
* کانسارهای نفوذی
* کانسارهای آتشفشانی
رده بندی کانسارها توسط اشتایدرون:
* کانسارهای نفوذی و ماگمایی
* کانسارهای پنوماتولیتی
* کانسارهای گرمابی
* کانسارهای حاصل از گازها و بخارات درونی که به مناطق سطحی راه می‌یابند.
رده بندی کانسارها توسط لیندگرن:
* تجمع کانیها در اثر انجام واکنشهای شیمیایی
* تغییرات و تجمع مکانیکی مواد معدنی
کاربرد مواد معدنی
مواد معدنی به حالتهای مختلف به مصرف می‌رسند که مهمترین آنها عبارتند از:
* بصورت عنصر
* بصورت کانی
* بصورت بلور
* بصورت سنگ
تاریخچه استفاده از فلزات در ایران:

در مورد تاریخ استفاده از مس نظرات ضد و نقیضی دیده می شود. گروهی استفاده از آن را در حدود 20 هزار سال پیش از میلاد، و عده ای تاریخ استفاده آن را به حدود 12 هزار سال پیش از میلاد و به کشور مصر نسبت می دهند. برخی ساکنان اولیه ایران را نخستین ذوب کنندگان و استفاده کنندگان از فلز مس تصور می کنند و تاریخ آن را به حدود 9 هزار سال پیش از میلاد می دانند. با این حال، به نظر بسیاری از باستان شناسان استخراج و ذوب مس توسط ساکنان اولیه ایران و در محلی به نام تل ابلیس صورت گرفته است.

براساس شواهد باستان شناسی و معدن کاری قدیمی، مرکز، شرق و شمال ایران دارای کهن ترین پیشینه فلزگری می باشند. اواخر هزاره هفتم در ایران را مرحله گذر از عصر نوسنگی به عصر فلزات می دانند، در حالی که عصر نوسنگی در اروپا تا هزاره چهارم ادامه داشته است.
در سال 1966 در فرانسه مجسمه گوسفندی از فیروزه ساخته شده بود و در موزه ای به عنوان هنر 7000 ساله ایران، به تماشای همگان گذاشته شد و این موضوع نشان از آن دارد که تاریخ استخراج و به کارگیری فیروزه در ایران، به بیش از 7000 سال پیش می رسد. همچنین کوره های قدیمی ذوب فلزات و سرباره های باقیمانده آنان، در دامنه رشته کوه های زاگرس و البرز تا کویر یزد، کرمان ، قم ، کاشان ، خراسان و همچنین در دامنه رشته کوههای بلوچستان مانند سرباره های معدنی مس چهل کوره و معادن متروکه سرب و روی بین ناحیه خارستان و بید ستر تفتان حاکی از مهارت نیاکان ما در امر استحصال فلزات از مواد معدنی دارد.
وجود کلمه aios به معنی فلزات در زبان هند و اروپایی، نشان دهنده این است که تمدن هند و اروپایی پیش از مهاجرت، به عصر فلزات رسیده اند. این کلمه در لاتین aes به معنی مفرغ و مس و در سانسکریت به ayas یعنی آهن تبدیل شده است. واژه آهن در زبان پارسی مشتق از آسن asen در زبان کردی می باشد که واژه های آیزن eisen آلمانی و آیرون iron انگلیسی از آن مشتق شده است.
از آغاز هزاره سوم پیش از میلاد، در نوشته های دوره های پادشاهی سومری، بابلی و ایلامی اغلب از پیشرفت های ایرانیان در زمینه صنعتی ، معدنی و بازرگانی یاد داشته است. در این مراکز صنعتی، فلزگرایی و سفالگری – صنعت سنگ صابون و سنگ مرمر، رونق فراوانی داشته است و همچنین در کارگاههای آنها سنگ های نیمه قیمتی چون عقیق ، سنگ لاجورد و فیروزه تولید، شده است.
آغاز عصر مفرغ (برنز) در ایران، درست همزمان با 2 هزار سال پیش از میلاد بوده است. کشف مفرغ موجب ساخت بیشتر اشیای فلزی و تقاضای روزافزون مواد خام شد. احتمال می رود که معدن قلع ده حسین در نزدیکی شازند در این زمان شناخته شده باشد. بین سالهای 1000 تا 2000 میلادی، فلز آهن نیز در ایران به کار گرفته شد. کاربرد عمومی فلز آهن، در جنگاوری و کشاورزی، اوضاع تجارت را در آغاز هزاره اول تغییر داد زیرا این تجارت بر پایه خرید و فروش مس و فلزاتی بود که با مس ترکیب می شوند. احتمال می رود که کانسارهای آهن شاه بلاغ (جنوب زنجان)، ماسوله و گل گهر در این برهه از زمان شناخته شده اند.
در نیمه دوم هزاره اول پیش از میلاد، با تاسیس دولت نیرومند هخامنشی، شناخت زمین و بهره برداری از ثروت های نهفته آن، روبه گسترش نهاد و استخراج مس، طلا، نقره، سرب، روی و دیگر فلزات به فراوانترین حد خود رسید. ایرانیان در این زمان، از آهن در تهیه پولاد استفاده می کردند و در تهیه جنگ افزار و ساختن پل استفاده می نمودند و سپس این پل ها را با قیر اندود می نمودند که هنوز هم بدون زنگ زدگی باقی مانده اند. همچنین برای استحکام ساختمان های تخت جمشید و پاسارگاد، از آهن و سرب استفاده شده است. در این دوره طلا و نقره نیز کاربرد فراوانی داشته است و تصور می شود که معادن طلای زرشوران تکاب، زرین اردکان یزد، کوه زر دامغان، کوه زر تربیت حیدریه، قلعه زری بیرجند، سرب و روی کوه سورمه فیروزآباد، آهن نیریز و فیروزه نیشابور در این دوره ایجاد شده اند.
در دوره ساسانیان کانسارهای سرب، روی، مس، طلا و آهن زیادی شناخته شده اند. یشتر اشیاء و ابزار فلزی که در حفاریهای باستان شناسی به دست آمده، متعلق به دوره ساسانی می باشد و از جمله معادنی چون سرب و نقره نخلک، سرب و نقره خارستان و سرب و نقره آهنگران ملایر قابل اشاره است.
با حمله اعراب به ایران، فعالیت های معدنی زمانی را به انحطاط گذراند. اما در سده های سوم و چهارم که به نام دوره رنسانس اسلام نامیده شده است، صنایع فلزی و معدن کاری بتدریج رونق نهاد.
در دوره صفویان استخراج از معادن زیرزمینی انجام گرفت و در این دوره قلع در این یافت نمی شد اما آهن و فولاد، طلا و نقره به مقدار زیادی استخراج می شد. در دوره قاجاریه و به ویژه زمان امیرکبیر، اقداماتی برای بهره برداری از معادن طلا به عمل آمد. از معدن طلای موته در نزدیکی دلیجان در این دوره نیز بهره برداری شده است.
آرسنیک به مقدار زیادی به صورت زرنیخ زرد و قرمز در کردستان و حوالی قزوین دیده شد. همچنین گوگرد، نمک طعام، شوره و زغال سنگ به صورت معادن روباز یافت شدند. در این دوره نفت و سنگ نمک از جزیره قشم، گل اخری در جزیره هرمز و ابوموسی، گوگرد در شرق و غرب بندرلنگه و فیروزه در نیشابور یافت شدند.
در اوایل سده چهاردهم هجری خورشیدی، با پیدایش ثبات اوضاع سیاسی در ایران، برنامه هایی در جهت صنعتی شدن کشور انجام گرفت مانند احداث مجتمع ذوب آهن و ذوب مس و کارخانه های بافندگی، قندسازی و سیمان

نخستین فعالیت های معدنی از سوی دولت در حدود 1313در مناطق انارک و شمشک آغاز گشت. در سال 1316 معدن زغال سنگ گلندرود (در استان مازندران) گشایش یافت. همچنین معادن سرب و روی در حوضه های انارک – اصفهان – یزد، معادن مس عباس آباد و زنجان نیز مورد اکتشاف و بهره برداری قرار گرفتند. در سال های بین 1340 – 1332 مطالعات زمین شناسی توسط شرکت های نفت در پهنه های رسوبی تمرکز یافت و امکان وجود نفت و گاز در آنها مورد ارزیابی قرار گرفت. 

                                        تعریف علم رسوب شناسی

 واژه رسوب شناسی (sedimentology) در سال 1932 توسط وول عنوان شده است ، به مطالعه علمی موادی اطلاق می شود که در سطح پوسته جامد زمین رسوب کرده اند . بعضی واژه زمین شناسی را بعنوان مطالعه علمی رسوبات عهد حاضر می دانند ، ولی بر طبق گفته فریedimentologyیا رسوب شناسی نام خود را از واژه لاتین Sedimentum گرفته است که به معنای رسوب کرده است

 سنگهای رسوبی ، از انباشت ذرات ناشی از خرد شدن انواع سنگهای دیگر بوجود آمده‌اند. این ذرات ، معمولا به کمک نیروی گراویته ، آب ، باد و یا یخ به محل جدید خود منتقل شده و در آنجا به ترتیبی جدید نهشته می‌شوند. برای مثال ، امواجی که به ساحل صخره‌ها برخورد می‌کنند، ممکن است که از این طریق ، ذرات ریگ و شن دریا کنار دیگری را در همان نزدیکی فراهم آورند. این نهشته‌های ساحلی اگر سخت می‌شدند، سنگی رسوبی تشکیل می‌یافت. یکی از مهمترین خاصه‌های سنگهای رسوبی ، لایه بندی رسوبات تشکیل دهنده آنهاست.

 تا قبل از سال 1815 میلادی بیشتر مطالعات بر اساس چینه شناسی بود و از شکل هندسی ، تعیین ضخامت و ارتباط جانبی رسوبات با یکدیگر استفاده می‌گردید. در سال 1815 ، ویلیام اسمیت نقشه زمین شناسی انگلستان را تهیه کرد و گسترش و قرار گرفتن توالی سنگهای رسوبی منطقه را با شکل نشان داد.

 هنری سربی از سال 1859 از میکروسکوپ پلاریزان جهت مطالعه سنگهای رسوبی استفاده کرد و مقاله‌ای در سال 1879 در انجمن زمین شناسان لندن ارائه نمود که در آن اهمیت میکروسکوپ پلاریزان را در مطالعه سنگهای رسوبی بیان داشت، که این خود یکی از مهمترین پیشرفت‌های رسوب شناسی محسوب می‌شود. بر همین اساس هنری سربی به نام "پدر پتروگرافی" لقب گرفت.

 مهمترین کاربرد رسوب شناسی در ارتباط با اکتشاف منابع طبیعی از قبیل نفت و گاز می‌باشد، در گذشته بیشتر کمپانیهای نفتی برای کشف مخازن در جستجوی طاقدیسها بودند، اما با پیشرفت زمان به این نتیجه رسیدند که علاوه بر نفتگیرهای ساختمانی ، نفتگیرهای چینه شناسی نیز از اهمیت خاصی برخوردار است.

 زیرا در این گونه نفتگیرها سنگهای با تخلخل و نفوذپذیری زیاد به طور جانبی و عمودی به سنگهای با نفوذپذیری کم تبدیل می‌شوند و از حرکت نفت و گاز به طرف بالا جلوگیری می‌کنند.

 یکی دیگر از کاربردهای مهم رسوب شناسی در رابطه با روش لرزه نگاری ، مطالعه طبقات رسوبی در زیر سطح زمین است. بدین وسیله می‌توان محیط رسوبی ، ارتباط جانبی طبقات و همچنین توالی عمودی رسوبات را تعبیر و تفسیر نمود.

 از مطالعات رسوب شناسی می‌توان در رابطه با کارهای اکتشافی زغال سنگ استفاده کرد و گسترش وضعیت لایه‌های زغالی را تعبیر و تفسیر نمود.

 بعضی از کانیهای فلزی مانند سرب و روی بطور محدود در سنگهای رسوبی میزبان ، نظیر ریفها یا رسوبات جلبکی فسیل شده ، وجود دارند. بنابراین درک رسوب شناسی به اکتشاف سرب و روی در این گونه سنگها کمک فروانی می‌کند

 اورانیوم و پلاسرهای مختلف در داخل رسوبات رودخانه‌ای قدیمه تجمع یافته‌اند، بنابراین با استفاده از مطالعات رسوب شناسی می‌توان محیط رسوبگذاری سنگهای رسوبی حاوی اورانیوم و پلاسرها را تعبیر و به اکتشاف این گونه مواد کمک فراوانی نمود

 در رابطه با هیدروژئولوژی ، مطالعات رسوب شناسی به شناخت و چگونگی تشکیل سنگهای آبدار در محیطهای رسوبی مختلف کمک زیادی می‌نماید. لذا ، بدین وسیله می‌توان به گسترش سنگ آبدار پی برد و از حفاریهای مکرر برای یافتن آب که متحمل مخارج زیادی است، جلوگیری کرد.

 نفت و گاز طبیعی هیدروکربنهایی هستند که توسط باقیمانده میکروسکوپی گیاهان و جانوران تشکیل می شوند. مواد آلی در رسوبات ( سنگ اصلی ) توسط موجوداتی که سریعا دفن شده اند ، حفظ گشته اند.توسط مدفون شدن، گرما و فعل و انفعالات شیمیایی مواد آلی به نفت و گاز طبیعی تبدیل می شوند. بعد از شکل پذیری ، هیدروکربتها به سمت بالا حرکت می کنند تا زمانیکه به سطح رسیده و یا در جایی گیر کنند. تله نفتی شامل یک سنگ مخزن تراوا و یک پوش ستگ نا تراوا است . شیل نفتی ( دارای حد اقل یک محفظه نفتی در هر تن شیل) و ماسه قیری ( ماسه ای که دارای هیدروکربنهای آسفالت مانند ضخیم می باشد.) ممکن است در آینده منبع نفتی مهمی باشد.

 کانسنگهای اورانیم که در ماسه سنگ رودخانه وجود دارند( ته نشین شده در بستررود) و دارای مواد آلی می باشنددر ایالتهای غربی متعددی یافت شده اند.اورانیمی که در آبهای زیر زمینی اکساینده بصورت مایع در آمده همراه آبها ی زیر زمینی تا زمانیکه شرایط ایجاد رسوبات کارنوتیت ( اورانیم معدنی) را کاهش دهد حمل می شود.

 آهنهای نواری نشاندهنده منبع زیادی از کانسنگ آهن در جهان است و در تمام قاره ها یافت می شوند. رسوبات شامل رسوبات شیمیایی است که به مقدار زیادی د رآهن وجود دارد. بیشتر رسوباتی که در دریاهای کم عمق وجود دارند د رخلال پر کامبرین اخیر ( قبل از 205 بیلیون سال پیش ) زمانیکه فقدان اکسیژن اتمسفر به آب دریاها اجازه داد که دارای میزان بیشتری از آهن مایع شده متمرکز باشند ، بوجود آمده اند. کانسنگها زمانی تشکیل می شوند که آهن در خارج از آب دریاها توسط اکسیژن الحاقی جلبکها ( فتو سنتز) و یا باکتریهایی ( تنفس ) که در کلونیهای بزرگی که ساختار جلبکی نواری نامیده می شوند ، زندگی می کنند بصورت ما یع در آمده باشد.این اورگانیزم در طی 205 بیلیون سال پیش فراوان روی داده است.

 دیگر رسوبات و یا سنگهای رسوبی از منابع دیگری شامل موارد زیر مشتق می شوند.

 مواد ساختمانی ( شن و سنگریزه ، ساختمان؛سنگ آهک ، سیمان، سنگ گچ ، تخته دیواری وگچ ؛ خاک رس ، آجر؛ کوارتز ، شیشه

 سنگ نمک که به عنوان بوی افزارها و نگهدارنده ها مورد استفاده قرار می گیرد.

 خاک رس که در سرامیکها و بسترجانوران بکار می رود.

 فسفاتهایی که درکودها ، کبریت ها و نگهدارنده ها موجود است.

 دیاتومیتهایی که در تصفیه بکا رمی رود.

 زغالسنگی که برای انرژی رسانی مصرف می شود و کوکی که در تولیدات استیل موجود است.در سال 1891 برای اولین مرتبه رسوبات عهد حاضر کف دریاها بوسیله کشتی چالنجز به سطح آب آورده شد و مورد مطالعه قرار گرفت. در سال 1919 ونتورت نیز مقاله‌ای در رابطه با اندازه و گردشدگی ذرات درسنگهای آواری ارائه کرد که قدم بسیار بزرگی در تقسیم بندی اندازه ذرات بوده است.

 گرابو درسال 1904 مقالهای درباره طبقه‌بندی سنگها و بعدها در سال 1913 کتابی تحت عنوان "اصول چینه شناسی" نوشت که تمام مسائل رسوبگذاری تا زمان خود را در آن نیز عنوان نمود که این خود یکی از پیشرفتهای مهم در رسوب شناسی می‌باشد.

 هنز کلوز در سال 1938 ساختمانهای رسوبی را مورد بررسی قرار داد و از مطالعه آنها میزان انرژی محیط و همچنین جهت حرکت رسوبات از منشا به حوضه رسوبگذاری را تفسیر نمود. در سال 1942 ، کینگ رخساره‌های مختلف رسوبی را تعبیر و تفسیر نمود بالاخره در سال 1952 گارلز به مطالعه ژئوشیمیایی رسوبات(اختصاصات فیزیک و شیمیایی مانند PH و Eh ) پرداخت. از آن زمان به بعد نیز تحقیقات زیادی در زمینه‌های مختلف رسوب شناسی توسط محققان این رشته در سراسر جهان انجام گردیده و یا در حال انرسوب شناسی یکی از رشته های علوم زمین است و کاربرد زیادی در مسائل اکتشاف مواد هیدروکربوری (نفت ،گاز و ذغال )و نیز استخراج این مواد دارد.همچنین کاربرد این رشته در رابطه با مطالعات هیدروژئولوژیکی ،اکتشاف کانیهای نظیر سرب و روی ،که به فرم جانشینی در سنگ آهک یافت می شود ،سدسازی و غیره از اهمیت خاصی برخوردار است .جام است.د من وسندرز (1978)رسوب شناسی عبارت است از مطالعه علمی رسوبات است  

فسیل شناسی چیست؟




یكی از گرایشات زمین شناسی گرایش چینه شناسی و فسیل شناسی می باشد. شاید جالب باشد بدانید كه نتایج حاصل از این مطالعات یكی از مراحل اكتشاف نفت است. در این گرایش بقایای باقی مانده از جانداران مورد بررسی قرار میگیرد .با توجه به نوع رسوبات، تنوع وفراوانی وسایر فاكتورها به نوع محیط گذشته زمین در ناحیه مورد مطالعه می توان پی برد.در این گرایش بقایای موجودات اعم از ماكرو یا میكرو بودنشان در نمونه های دستی و یا میكروسكوپی بررسی می شوند.
حفظ قطعات سخت بدن مثل استخوان ها ودندان به علت تركیبات كلسیتی یا آراگونیتی عموما با كمترین تغییری باقی می مانند. بخش ها ی نرم بدن فقط در شرایط خاص فسیل می شوندكه می توان آنها را بدین شرح بیان نمود:
۱) یخبندان: در این حالت قالب های بزرگ یخی نقش یك فریزر بزرگ را ایفا می كنند. نمونه های پیدا شده از ماموت ها كه حتی پوست و گوشت آنها باقی مانده بود از یخچال هایسیبری كشف شده اند.
۲) مدفون شدن در قیر طبیعی : گاهی اوقات مواد نفتی به سطح زمین راه پیدا میكردند .بعد از مدتی مواد فرار خود را از دست داده و به قیر طبیعی تبدیل می شدند .این مواد می توانستند بقایای نرم را به خوبی حفظ كنند.
۳) خشكیدن جسد جانور در مناطق گرمسیر خشك(مومیایی شدن)
۴) مدفون شدن حشرات در داخل صمغ و یا كهربا.

در دریاها نیز موجودات ذره بینی همراه با پوسته كلسیتی و یا آراگونیتی خود در بین رسوبات مدفون میشدندو بعد از گذشت میلیون سال این رسوبات نرم به سنگ های سخت بدل شده و پوسته های مورد نظر حفظ گردیده است .با نمونه گیری از سنگها و برش آنها و نازك كردن سنگ تا حدی كه در زیر میكروسكوپ نور از مقطع عبور كند – می توان این موجودات میكروسكوپی را بررسی نمود.

دلایل پیدایش زمین لرزه


از میان نظریات گوناگونی که رد رابطه با منشاء زمین لرزه ها ارائه شده،نظریه ی «بازگشت کشان» از جامعیت بیشتری برخوردار است. براساس این نظریه عامل ایجاد تغییر شکل در سنگها ایجاد شکسگی در آنها و زمین لرزه در آنها معمولاً نیروهای افقی جهت داری اسنکه در اثر حرکت و جابجایی ورقه های سنگ کره ایجاد می شود.دربسیاری موارد بر اثر انباشه شدن زیاده از حد انرژی در سنگ،حرکاتی در امتداد شکستگی ها و گسلهای قبلی موجود در سنگروی می دهد و در ضمن رهاشدن انرژی ذخیره شده، زمین لرزه هایی بهوجود می آید، به همین دلیل در زمان بررسی لرزه خیزی یک منطقهبایدتاریخچه لرزه ا و گسلهای فعال و لرزه خیز را مورد بررسی قرارداد.البته باید توجه نمود که یک زمین لرزه، تمام طول گسل جابجانمی شود بلکه بخشهایی از آن مقاومت می نمایند. این بخشهایبه ظاهر فاقد جابجایی نیز ممکن است در زمان دیگریگسیخته شده و زمین لرزه ای زا به وجود اورند علاوه بر این بر اثرآتش فشانها، ریزش سقف غارها و معادن، ایجاد بهمن، برخوردشهابسنگها، فعالیتهای بشری و .... نیز زمین لرزه هایی ایجادمی شود که درصد ناچیزی از زمین لرزه های معمولاً کوچک را تشکیلمی دهند.بسیاری از زمین لرزه ها با تعدادی حرکات ضعیف تر درپیش و پس از حرکت اصلی همراهند که به نامهای پیش لرزه و پس لرزهخوانده می شوند.
● نظریه ی بازگشت کشسان
بر طبق این نظریه نیروهای تغییرشکل دهنده ی فعال پوسته زمین که موجب تغییرشکل صفحه ها (خمشدگی، کشیدگی و فشردگی)، اصطحکاک بین صفحه های برخوردکننده، گرادیان بالای دما و ... می شوند به طرز قابل توجهی در افزایش تنجش نقش دارند این نیروها در قسمتهای سطحی که سنگها رفتار خمیدگی کمتری از خودشان می دهند، به تدریج باعث تغییر شکل کشسان سنگها می شوند. زمانی که میزان تغییر شکل کشسان از لایه ها، به حالت اولیه ی خود باز می گردند. ترک خوردن سنگ معمولاً از نقطه ی کانون شروع و با سرعت حدود ۳ کیلومتر بر ثانیه د رامتداد صفحه منتشر می شود. به این ترتیب انرژی ای که به صورت «تنجش کشسان» در سنگ ذخیره شده بوده به طور ناگهانی آزاد شده و زمین لرزه را ایجاد می نماید. 

زلزله 

لرزش ناگهانی پوسته های جامد زمین، زلزله یا زمین لرزه نامیده می شود. دلیل اصلی وقوع زلزله را می توان افزایش فشار بیش از حد داخل سنگها و طبقات درونی زمین دانست.
این فشار به حدی است که در سنگ گسستگی بوجود می آید و دو قطعه سنگ در امتداد سطح شکستگی نسبت به یکدیگر حرکت می کنند. به سطح شکستگی که توأم با جابجایی است، گسل گفته می شود.
● چرا زلزله بوجود می آید؟
به درستی مشخص نیست که چرا زلزله بوجود می آید، اما همانطور که قبلا اشاره شد تجمع انرژی در درون زمین از یک طرف و افزایش نیروی زیاد در درون زمین و عدم تحمل طبقات زمین برای نگهداری این انرژی از طرف دیگر موجب شکسته شدن زمین در بعضی نقاط آن شده و انرژی از محل آن آزاد می شود.
بطور کلی پس از اینکه در داخل زمین زلزله ای به وجود آمد و انرژی زمین آزاد شد، این انرژی آزاد شده به صورت امواج ارتعاشی در کلیه جهات منتشر شده و انرژی زلزله را با خود منتقل می کنند.
● انواع حرکت گسل ها
▪ گسل عادی: در این حالت شیب سطح گسل در جهت شیب طبقات است.
▪ گسل معکوس: گسلی است که در آن سطح بالا به طرف بالا حرکت کرده باشد. در حالت کلی شیب گسل بیشتر از ۴۵ درجه است.
▪ گسل امتدادی: در این گسلها جابجایی به موازات امتداد گسل است، یعنی لغزش امتدادی غالب بر لغزش شیبی است.
● انواع امواج زلزله
امواج زمین لرزه با توجه به حرکتشان در داخل یا سطح زمین به دو دسته تقسیم میشوند:
▪ امواج داخلی
دسته ای از امواح که در درون زمین و در تمامی جهات حرکت می کنند. امواج داخلی نیز به دو گروه امواج طولی یا اولیه و امواج عرضی یا ثانویه قابل تقسیم هستند.
▪ امواج سطحی
سرعت امواج سطحی از امواج عرضی کمتر است وشدت آن نسبت به عمق و نسبت به فاصله از مرکز به سرعت کاهش می یابد. این امواج در مکان مشترک دو محیط گازی ومایع، در اثر ارتعاشات ناشی از زلزله بوجود می آید.
بیشترین انرژی را دارا بوده و عامل اصلی خرابی های ناشی از زمین لرزه بخصوص در مناطق مسکونی است. این امواج همیشه در نزدیکی سطح های ناپیوستگی متمرکز می شوند. بدین جهت در محیط های همگن موج های سطحی نخواهیم داشت.
این امواج خود به گروه های مختلفی چون « لا» و «رایلی» تفکیک می شوند. حرکت این دو موج بسیار پیچیده و قدرت تخریبی این امواج و موج S بسیار زیادتر از امواج P است.
▪ امواج طولی(P) :
این امواج باعث کشش ها و انقباض های متوالی درامتداد حرکت موج می شود . سرعت انتشار این امواج زیادتر ازامواج دیگر است و اولین امواجی است که به ایستگاه لرزه نگار می رسد .
امواج تراکمی از همه محیط هایی که توان تحمل فشار را دارند از جمله گازها، جامدات و مایعات عبور می کنند. ذراتی که تحت تاثیر موج P قرار می گیرند در جهت انتشار موج به جلو یا عقب نوسان می کنند.
مثلا هنگامی که بخشی از یک فنر را جمع کرده و به طور ناگهانی رها کنیم، فشردگی تمام طول فنر را طی خواهد کرد تا به انتهای آن برسد. در این مثال فنر در راستای حرکت موج به ارتعاش درآمده است که بسیار شبیه به نحوه انتشار امواج P است.
دلیل نامگذاری این امواج به نام امواج اولیه سرعت بالای آنهاست و اولین موجی که از زلزله احساس می شود امواج P است. این امواج با وجود سرعت بالای بسیار سریع انرژی خود را از دست می دهند و باعث ایجاد خرابی زیادی نمی شود.
▪ امواج برشی(S) :
این امواج باعث می شود که سنگ خم شود و شکل خود را از دست بدهد . این امواج فقط ازجامدات رد می شود.
تقریباً اثر تخریبی تمام زلزله ها بر اثرامواج برشی است و به این معنی که وقتی لحظه شکستن سنگ فرا می رسد سنگ شکاف بر می دارد و نقاط مجاور شکاف بطور جانبی نسبت بهم حرکت می نمایند . در این زمان است که دو نوع موج P وS ایجاد می شوند.
▪ امواج لاو (love) :
حرکت زمین توسط موج لاو، تقریبا شبیه موج S است. طنابی را به دیوار وصل کنید و سر دگیر طناب را در به سمت چپ و راست بصورت قائم حرکت دهید. این حرکت شبیه به حرکت امواج لاو است.
موجهای لاو قدری سریعتر از امواج رایلی حرکت کرده و زودتر بر روی لرزه نگاشت ظاهر می شوند.
▪ امواج رایلی LR
این امواج به شکلی خاصی حرکت می کنند. بدین ترتیب که حرکت ذرات در امتداد مدارهای دایره ای صورت می گیرد.
● مقیاس ریشتر:
مقیاس ریشتر لگاریتمی است. یعنی افزایش یک واحد در مقیاس ریشتر نشان دهنده افزایش ده واحدی در دامنه موج است.مثلا دامنه موج در زلزله ۶ ریشتری ده برابر دامنه موج زلزله ۵ ریشتری است. 

انواع سنگها


● سه نوع سنگ اساسی چه هستند؟
سنگهای آذرین، رسوبی و دگرگون . سنگهای آذرین از ماگمای سرد شده بوجود می آیند. اگر ماگما در سطح سرد شود، سنگهایی مثل بازالت بوجود می آیندو اگر در درون زمین سرد شوند، سنگهای بوجود آمده گرانیت نامیده می شوند. سنگهای رسوبی از ذرات سایر سنگها بوجود می آیند. مثلاً ماسه سنگ از ماسه درست شده است. ماسه به نوبه ی خود عمدتا شامل کوارتز می باشد، یک نوع کانی که در گرانیت وجود دارد، مثال دیگر سنگهای آهکی هستندکه از صدف موجودات دریایی، بوجود می آیند. سنگهای دگرگون، سنگهایی هستند که در اثر فشار و حرارت، تغییر یافته اند. مثلاً حرارت زیاد، سنگ آهک را به مرمر تبدیل می کند.
● با ارزش ترین مواد معدنی کدامند؟
سنگهای قیمتی مانند الماس، یاقوت، یاقوت کبود، زمرد با ارزش ترین مواد معدنی هستند، طلا و نقره نیز اگر چه جزء مواد معدنی محسوب می شوند اما در طبیعت آنها را بصورت عنصر می توان یافت.
● آیا مواد معدنی می توانند شما را نا مرئی کنند؟
خیر .زمانی مردم به اعتقادات خرافی در مورد مواد معدنی عقیده داشتند. در قرون وسطی، مردم فکر می کردندکه اگر اوپال ـ Opal را در برگ بو بپیچند و بپوشند نا مرئی می شوند.
● سخت ترین ماده ی معدنی چیست؟
الماس که شکل خالص اما کمیاب کربن است تحت فشار زیاد در اعماق زمین حاصل می شود و سخت ترین ماده طبیعی است.
● متداول ترین سنگها کدامند؟
سنگهای رسوبی ۷۵% سطح خشکی های زمین را پوشانده اند. اما سنگهای آذرین و دگرگون، ۹۵% سنگهای رویه ی پوسته ی زمین را تا عمق ۱۶ کیلومتر تشکیل می دهند.
● «سنگهای تولد» چه هستند؟
کانیها و مواد معدنی خاصی، نشانه ماه تولد هر شخصی است. مثلاً «گارنت» Garnet، سنگ تولد متولدین دی ماه است، در حالیکه «یاقوت» سنگ متولدین مرداد ماه است.
● عناصر و کانی ها چه هستند؟
پوسته ی زمین شامل ۹۲ عنصر می باشد که دو تا از متداول ترین آنها، اکسیژن و سیلیس است. آلومینیوم، آهن، کلسیم، سدیم ، پتاسیم و منیزیم نیز در پوسته فراوانند.
این ۸ عنصر، ۵۹/۹۸% وزن پوسته زمین را تشکیل می دهند. بعضی عناصر مانند طلا به صورت خالص یافت می شوند. اما بیشتر عناصر به طور شیمیایی با هم ترکیب می شوند و کانیها را درست می کنند. مثلاً از ترکیب شدن اکسیژن و سیلیس همرا ه با مقدیر کم سایر عناصر، کانی هایی به وجود می آیند به نام سیلیکاتها. در سنگی مانند گرانیت، می توانید کانی های فلدسپات، کوارتز و میکا را پیدا کنید.
● کدام سنگها در ساختمان سازی بکار می روند؟
دو نوع سنگ رسوبی، سنگ آهک و ماسه سنگ و از سنگهای آذرین، گرانیت و از سنگهای دگرگون، مرمر برای تزئینات ساختمان بکار می رود.
● آیا زغال سنگ، یک نوع سنگ است؟
خیر، سنگها ترکیبات معدنی و غیر زنده محسوب می شوند. اما زغال سنگ مانند نفت و گاز طبیعی، میلیونها سال پیش از بقایای موجودات زنده تشکیل شده است . برای همین آنها را «سوختهای فسیلی» می نامند.
● آیا بعضی از مواد معدنی، فراوانی بیشتری از بقیه دارند؟
بسیاری از مواد معدنی مفید فراوانند، اما برخی از آنها کمتر رایج اند. مواد معدنی مهم، ذخایر محدودی دارند و بنا براین اغلب دوباره بازیابی می شوند.
باز یافت این مواد در انرژی لازم جهت استخراج سنگ معدن و تهیه ی ماده ی مورد نظر، صرفه جویی می کند. 

زمین شناسی دریای خزر

درياي خزر

درياي خزر كه در گذشته به نام‎هايي چون خاواينسكي، درياي هيركانيان، درياي جرجان (گرگان)، بحر مازندران، بحر جرجان، بحر آبسكون و بحر قانيا، ناميده مي‎شد بزرگ‎ترين درياچة روي زمين است. اين درياي بسته كه در شمال كوهزاد آلپ – هيماليا قرار گرفته، باقيمانده‎اي از درياي پاراتتيسParatethys است كه بر پاية پژوهش‎هاي استراخوف و همكاران (1954)، حدود 11000 سال پيش، پس از جدايش از درياهاي سياه و مديترانه، مستقل شده است. پاره‎اي از ويژگي‎هاي خزر عبارتند از:

وسعت: درياي خزر، با وسعتي حدود 436000 كيلومترمربع، 1200 كيلومتر درازا و 220 تا 550 كيلومتر پهنا دارد و حجم آب آن افزون بر 77000 كيلومترمكعب است. گودي اين دريا در بخش شمالي، 10 تا 12 متر و در بخش مياني تا 770 متر است و گودترين نقطه آن در بخش جنوبـي، تا 1000 متر نيز مي‎رسد (شكل 10-7). سطح آب درياچه در حدود 26 تا 28 متر (بر حسب سال‎هاي متفاوت) از سطح آب درياهاي آزاد پايين‎تر است. اين دريا از طريق ولگا و همچنيــن كانال ولگا – دن كه مجهز به حوضچه‎هاي تنظيم سطح آب و برقراري هم ترازي آب است، به طور غيرمستقيم با درياي بالتيك و درياي سياه ارتباط دارد.

ريخت‎شناسي: بخش شمالي خزر شيب بسيار ملايم دارد. دو بخش مياني و جنوبي، با يك برجستگي زيرآبي به نام برجستگي سرت Syrtدر حد فاصل دماغة باكو و خليج قره بغاز، با امتداد شمال باختر – جنوب خاور از يكديگر جدا مي‎شوند. اين برجستگي، ادامة بلندي‎شوند. اين برجستگي، ادامة بلندي‎هاي قفقاز است و ژرفاي آب روي آن از 200 متر تجاوز نمي‎كند. اين برجستگي، مانع جريان آب در سطح درياچه نيست.حجم آب: بيش از دو سوم حجم آب درياي خزر در بخش جنوبي است. نزديك به يك سوم از آب در بخش مركزي و فقط حدود 1/0 درصد به بخش شمالي تعلق دارد.

نهشته‎هاي بستر: به دليل ناهمگني ريخت بستر، گسترش رسوب‎هاي وارده، ناهماهنگ است. سالانه رودهاي وارده به ويژه ولگا حدود 90 ميليون تن رسوب را وارد درياچه مي‎كنند كه در آنها، سيلت از همه بيشتر است و همراه با ديگر انواع (ماسه، رس كربناتي دانه‎ريز) ستبراي قابل توجهي را تشكيل مي‎دهند. ستبراي نهشته‎هاي نرم بستر درياي خزر را از 40 متر در نقاط شمالي و مركزي تا حدود 1200 متر در بخش جنوبي برآورد كرده‎اند.

داده‎هاي موجود نشان مي‎دهد كه در اين دريا، مرز نهشته‎هاي كم عمق و عميق به طور كامل از يكديگر جدا نيست. براي مثال، رسوبات دانه‎درشت به همراه صدف نرم‎تنان، برخلاف ديگر نقاط، تا ژرفاي 300 متر انتشار دارد. و يا كربنات كلسيم موجود در رسوبات، در نقاط مختلف تغيير مي‎كند و مقدار آن هيچ‎گونه ارتباطي به عمق آب ندارد

گل‎فشان‎ها و گريفون‎هاي خزر: در بخش جنوبي درياي خزر به ويژه در جمهوري آذربايجان و تركمنستان محدودة آبي شمال باختري بندرانزلي و در شمال بندرتركمن (منطقة داشلي‎برون و قزل‎تپه)، به ويژه از ديدگاه‎هاي نشانه‎هاي مثبت وجود نفت و گاز درخور توجه‎اند. اين گل‎فشان‎ها حدود 70 درصد گل‎فشان‎هاي دنيا را تشكيل مي‎دهند و ابزاري خوب در پي‎جويي‎هاي نفتي به شمار مي‎آيند. در هر حال، بايد گفت كه به دليل فوران‎هاي ناخواستة هنگام حفاري، مي‎توانند مخاطره‎آميز باشند.

جريان‎هاي دريايي: در درياي خزر، يك جريان دريايي اصلي چرخشي وجود دارد كه حركتي پاد ساعتگرد دارد. اين جريان اصلي به دو جريان فرعي در بخش شمالي، يك جريان فرعي در بخش مركزي و دو جريان فرعي ديگر در بخش جنوبي تقسيم مي‎شود. اين جريان‎ها، باعث جا به جايي آب و نهشته‎هاي سطحي مي‎شوند (شكل 10-8).

دماي آب: دما در تابستان به تقريب در همه جا برابر است، ولي در زمستان، بخش شمالي درياي خزر (دست‎كم چهارماه) دماي زير صفر دارد و يخبندان است، در صورتي كه در جنوب آن، هيچ‎گاه يخبندان نمي‎شود و متوسط دما 9/5 + درجه سانتيگراد است.

تغييرات سطح آب: شواهد تاريخي نشان داده كه سطح آب درياي خزر هميشه در نوسان بوده است. اعداد گزارش شده متفاوت است در مجموع به نظر مي‎رسد كه بين بالاترين و پايين‎ترين سطح آب، 9 متر اختلاف وجود داشته است. به دليل وسعت زياد، تغييرات سطح آب دريا، بر تغييرات آب و هوايي و حتي پستانداران پيرامون اثرگذار است.بالا آمدن سطح دريا يكي از معضلات نواحي پيرامون درياچه است. در اين مورد، عواملي مانند عملكردهاي زمين‎ساختي، بالا آمدن سست كره و يا دياپيرها نمي‎توانند اثرگذار باشند، چرا كه اين گونه پديده‎ها در مقياس ميليون سال عمل مي‎كنند. لذا،‌ در بالا آمدن سطح آب بايد عوامل كوتاه‎مدت طبيعي (مانند چرخه‎هاي آب و هوايي، افزايش دماي زمين) و عوامل مصنوعي (جلوگيري از تبخير در قره‎بُغاز، ورود پساب شهرها، تغيير مسير رودهاي بزرگ به داخل درياچه) اثر عمده‎تري داشته باشند.

منابع تأمين‎كنندة آب خزر: مجموع آبي كه سالانه به خزر وارد مي‎شود، حدود 450 كيلومترمكعب است كه اين حجم آب مي‎تواند سطح دريا را حدود 125 تا 135 سانتيمتر بالا ببرد. ولي در حالت عادي، اين افزايش حجم با عمل تبخير جبران مي‎شود. بيش از 95 تا 97 درصد آب درياي خزر از رودهاي ولگا، اُمبا، اورال، كوما، ترك، كورا و حدود 2 تا 3 درصد آن از سفيدرود و اترك تأمين مي‎شود. مجموع آبي كه رودها به خزر مي‎ريزند، سالانه حدود 350 كيلومترمكعب است كه بيش از 76 درصد، آن سهم رود ولگا است.

پي‎سنگ: درياي خزر ناهمگن و قابل تقسيم به سه بخش شمالي، مركزي و جنوبي است كه با گسل‎هاي اصلي موجود در پي‎سنگ از يكديگر جدا شده‎اند. پي‎سنگ بخش شمالي از نوع پوستة نيمه‎اقيانوسي – سكوي قاره‎اي پركامبرين روسيه است كه چين‎هايي با روند شمالي – جنوبي دارد. بخش مركزي داراي پي‎سنگ هرسي‎نين، با ويژگي‎هاي قاره‎اي و روند شمال باختري – جنوب خاوري است. بخش جنوبي داراي پي‎سنگ بازالتي با ستبراي 15 تا 20 كيلومتر است كه با پوسته گرانيتي محصور داشته است (بربريان، 1981).داده‎هاي لرزه‎اي نشان داده كه پوستة بازالتي خزر جنوبي از دو لاية اصلي تشكيل شده است. در بخش زيرين، سرعت عبور امواج P حدود 6/6 كيلومتر در ثانيه است و ويژگي‎هاي مشابه با پوستة اقيانوسي دارد. در بخش فوقاني سرعت امواج P حدود 5/3 تا 4 كيلومتر در ثانيه است و مشخصاتي شبيه ‎لايه گرانيتي دارد (كوربانف، 1982).

تركيب شيميايي: آب خزر از نوع منيزيم، كلسيم و سولفات است و ميزان نمك‎هاي محلول آن بين 12 تا 13 گرم در ليتر است كه به تقريب يك سوم شوري آب درياهاي آزاد و اقيانوس‎هاست. شيرين‎ترين بخش آب درياي خزر مربوط به نواحي نزديك به مصب رودخانة ولگا و شورترين بخش آن مربوط به خليج قره‎بغاز بوده است كه در آن تبخير بر ورودي آب بر خليج فزوني دارد.

توان هيدروكربني خزر: نخستين گزارش مستند در بارة توان هيدروكربني خزر، به سدة سيزدهم ميلادي باز مي‎گردد. نفت، به طور رسمي در سال 1869 از بخش خشكي و در سال 1945 از بخش آبي باكو استخراج شد و تاكنون تعداد 21000 حلقه چاه در مناطق اكتشافي (خشكي و دريا) حفر شده است (موسوي، 1380). جدا از ميدان‎هاي نفتي خزر شمالي و خزر مياني، خزر جنوبي يكي از منابع اصلي اكتشاف و توليد نفت و گاز درياي خزر است. در خزر جنوبي، سنگ مخزن اصلي بهره‎ده Productive Series به سن پليوسن زيرين – مياني است. سنگ مخزن فرعي آن نهشته‎هاي ماسه‎هاي ماسه‎اي سازند آپشرون به سن كواترنر پيشين مي‎با

افیولیتهای زاگرس

الف) افيوليت‌هاي زاگرس در امتداد و در بلافصل جنوب باختري راندگي اصلي زاگرس، دو بخش پهن و جدا از هم از مجموعة افيوليتي – راديولاريتي رخنمون دارد. هر بخش به شكل كماني با تحدب به طرف جنوب باختري است: يكي كمان پشت‎كوه در كرمانشاه (برو، 1970)، و ديگري كمان فارس در نيريز (ريكو، 1971). از نظر تركيب و ساخت افيوليت‎هاي كرمانشاه و نيريز، با مجموعة افيوليتي – راديولاريتي كوه‎هاي عُمان و با افيوليت‎هاي حاشية عربستان، شباهت زياد دارند. به سخن ديگر، دو كمان افيوليتي كرمانشاه و نيريز، بخشي از نوار افيوليتي به طول تقريبي 3000 كيلومتر است كه به طور ناپيوسته از سوريه شروع و پس از گذر از جنوب تركيه و زاگرس به عُمان مي‎رود. اين نوار كه به صورت يك كمان در امتـداد راندگي‎هـاي ميان دو صفحة عربستان و صفحة ايران قرار دارد، به وسيلة ريكو (b 1971)، مطالعــه و به آن هـلال افيوليتي حاشية عربستان Croissant Ophiolitique Peri Arabe نام داده شده است. ولي اشتوكليـــن (1977)، براي آن نام نــوار افيوليتـــي محوري بيرونــيOuter Axial Ophiolitic Belt را انتخاب كرده است.

مجموعة افيوليتي موجود در نوار زاگرس – عمان شامل توالي به نسبت منظم و ثابتي از سنگ‎هاي خرد شده و فلسي‎هاي خرد شده و فلسي Imbricated است كه رديف‎هاي رسوبي در زير و كمپلكس‎هاي افيوليتي، اغلب، بر روي آنها مي‎نشيند. در حدفاصل اين دو، يك آميختگي مشخص ديده مي‎شود كه اغلب شامل قطعات بزرگي از سنگ‎آهك به صورت قطعات بيگانه است.

به رغم شباهت ساختاري و سنگي با عُمان، مقايسة افيوليت‎هاي زاگرس با ايران مركزي نشانگر چهار تفاوت عمده است:

1- در نوار افيوليتي زاگرس، رسوبات آهكي تخريبي و توربيدايت به فراواني يافت مي‎شود در حالي كه همراهان رسوبي آميزه‎هاي رنگين ايران مركزي، بيشتر از نوع شيل، توف و آهك‎هاي پلاژيك است.

2- در آميزه‎هاي رنگين ايران مركزي، سنگ‎هاي اسپيليتي و ديابازي نقش مهمي دارند، در حالي كه در افيوليت‎هاي زاگرس، مقدار اين سنگ‎ها ناچيز است.

3- در افيوليت‎هاي زاگرس، سنگ‎هاي رسوبي سن پالئوزوييك و مزوزوييك دارند . به هرحال جوان‎تر از تورونين نيستند. در صورتي كه همراهان رسوبي ملانژهاي ايران مركزي و خاور ايران بيشتر داراي سنگواره‎هايي به سن سنونين تا ماستريشتين مي‎باشند.

4- در نوار زاگرس، ناوه، پيش از ماستريشتين يا حداكثر اوايل مايستريشتين بسته شده است. در صورتي كه بسته شدن ناوه در كمربند افيوليتي ايران مركزي و خاور ايران در اواخر ماستريشتين يا پالئوسن بوده است.

- افيوليت‎هاي كرمانشاه در ناحيــة كرمانشاه، سنگ‎هاي افيوليتــي به ويـژه در ناحيــة صحنه و هرسين رخنمـون دارند و «افيوليت‎هاي صحنه – هرسين» نامگذاري شده‎اند (برو، 1970). كمان افيوليتي صحنه – هرسين شامل سه برونزد جداگانه است:

- نخستين برونزد در شمال خاور كرمانشاه (ناحية صحنه) قرار دارد كه متشكل از سنگ‎هاي اولترابازيك دانه‎اي (كوموليت)، پريدوتيت، هارزبورژيت و پيروكسنيت است كه ابتدا با سنگ‎هاي گابرويي و سپس با گدازه‎ پوشيده مي‎شوند. اين مجموعه اثري از آميختگي ندارد.

- دومين برونزد در جنوب خاوري مجموعة قبلي، يعني در ناحية اُرگانا رخنمون دارد. برخلاف برونزد قبلي، اين بخش به شدت تكتونيزه است. در اين مجموعه، سنگ‎هاي اولترابازيك با فلس‎هاي آهكي و راديولاريتي همراهند كه در نتيجة عملكرد فشارهاي زمين‎ساختي با يكديگر مخلوط شده‎اند‎اند.

- سومين برونزد، در ناحية هرسين متشكل از يك تودة سرپانتينيت است كه در آن ورقه‎هايي از آهك‎هاي دوباره تبلور يافتة زيستي آواري به احتمال متعلق به ترياس وجود دارد.

- افيوليت‎هاي نيريز مطالعات مناطق افيوليتي – راديولاريتي نيريز (ريكو، 1974) و عُمان (گلني و همكاران، 1973)، نشانگر آن است كه در اين نواحي، جداشدگي پوسته و ايجاد فرونشست درون قاره‎اي، در زمان ترياس صورت گرفته است. اين زمين‎شناسان (ريكو،گلني) فسيل‎هاي اواخر ترياس را به عنوان قديمي‎ترين بقاياي حياتي در راديولاريت‎هايي كه تصور مي‎شود در اين ناوه نهشته شده گزارش كرده‎اند. به همين رو، پذيرفته شده كه مجموعه‎هاي افيوليتي – راديولاريتي زاگرس – عُمان در نوعي ناوه اقيانوسي حاصل كافتي شدن Riftingو يا سراشيبي زياد شكل گرفته‎اند، ولي در بارة سن و اندازة اين ناوه و چگونگي تشكيل و سازوكار آن عقايد متفاوتي وجود دارد.

راديولاريت‎هاي نيريز (سازند پيچكون)، شامل چرت‎هاي راديولاريتي است كه با آهك‎هاي آشفتة (توربيدايت) پُر فسيل همراه هستند. اين رسوبات راديولاريتي، با همبري مبهم، آهك‎هاي كم عمق كرتاسة بالايي، را مي‎پوشانند. راديولاريت‎هاي موردنظر به فراواني داراي سنگواره‎هاي پالئوزوييك و به احتمال مزوزوييك‎ هستند و به ظاهر فسيل‎هاي جوان‎تر از تورونين ندارند.قرار داشتن آهك‎هاي كرتاسة بالا در زير و راديولاريت‎هاي داراي فسيل‎هاي كهن‎تر در بالا، دو امكان زير را پيشنهاد مي‎كند.

1- فسيل‎هاي موجود در راديولاريت‎ها بر جا بوده و حمل شده نيستند.

2- بيشتر فسيل‎هاي موجود در راديولاريت‎ها و آهك‎هاي آشفته حمل شده و تخريبي هستند.

در صورت برجايي فسيل‎ها، ناگزير بايد پذيرفت كه راديولاريت‎ها نابرجا هستند كه اين خودراندگي Nappe و جابه‎جايي‎هاي افقي به طول صدها كيلومتر را مطرح مي‎كند، همچنين بايد وجود يك ناوه را، دست كم از ترياس پيشين پذيرفت و قبول كرد كه گودي مذكور از محل رسوبات امروزي آن دورتر بوده است.در صورتي كه فسيل‎هاي موجود در راديولاريت‎ها تخريبي و حمل شده باشند، در آن صورت بايد پذيرفت كه راديولاريت‎ها در موقعيت چينه‎شناسي طبيعي بوده و در حاشية پايين‎روندة كم‎عمق سكوي عربستان و در زمان كرتاسة پسين تشكيل شده‎اند.

نظرية برجاييAuthocthony راديولاريت‎ها، بيشتر بر اساس ويژگي يوژئوسينكلايني فرض شده براي زاگرس و عُمان است. بنابراين از نظر فالكن (1967) و اشتوكلين (1968)، راديولاريت‎ها در يك ناوة بين قاره‎اي با فرونشست شديد، در كنارة سپر عربستان، در زمان كرتاسة پسين نهشته شده‎اند و سپس افيوليت‎ها در درون آنها جايگير شده‎اند.

صرف‎نظر از نحوة جايگيري، برجايي و يا نابرجايي راديولاريت‎ها و افيوليت‎ها، تمام پژوهشگران در اين نظر هم عقيده‎اند كه اين كار درآشكوب كامپانين يا اوايل ماستريشتين به پايان رسيده است، چرا كه سنگ‎آهك‎هاي كم عمق ماستريشتين (سازند تاربور) به طور دگرشيب و پيش‎رونده اين سنگ‎ها و ساختار‎ها را ‎پوشانده‎اند. لذا، پذيرفته شده كه از آن زمان (پيش از ماستريشتين) صفحه‎هاي قاره‎اي عربستان و ايران بار ديگر به هم پيوسته و با باريكه‎اي از پوستة اقيانوسي به يكديگر جوش خورده‎اند.

سن افيوليت‎هاي زاگرس مسئلة شكل، شيوة جايگيري و به ويژه سن مجموعه‎هاي افيوليتي زاگرس، هنوز به خوبي روشن نيست. افيوليت‎هاي زاگرس به صورت صفحه‎هاي توده‎اي بزرگ، راديولاريت‏‎ها را مي‎پوشاند. همبري بين مجموعة رسوبي و توده‎هاي افيوليتي به طور معمول به صورت باريكه‎اي از آميزه‎هاست كه در آنها قطعات بيگانه پرمو – ترياس وجود دارد. اين قطعات بيگانة آهكي ارتباط اصلي بين سنگ‎هاي مختلف موجود در اين ناحيه را پيچيده كرده است. فسيل‎شناسي، مدارك و شواهد كمي در تعيين سن افيوليت‎شناسي، مدارك و شواهد كمي در تعيين سن افيوليت‎ها ارائه مي‎كند و به نظر مي‎رسد كه افيوليت‎ها سن كرتاسة پسين د‎ارند و اين تنها به دليل عضوهاي انتهايي فاز بازالتي (گدازه‎هاي بالشي و برش‎هاي توفي) است كه به ندرت در برخي مواقع با راديولاريت‎ها و شيل‎هاي سيليسي و آهك‎هاي پلاژيك به طور بين لايه‎اي قرار گرفته‎اند. آلمن و پيتر (1972)، با استفاده از روش پتاسيم – آرگون، سن توف‎هاي سازند هواسينا عُمان را حدود 6 ± 96 ميليون سال تعيين كرده‎اند. به احتمال اين سن براي افيوليت‎هاي زاگرس نيز درست است. گفتني است كه اگرچه سن عمومي افيوليت‎هاي زاگرس كرتاسة پسين دانسته شده، ولي مطالعات دق 

ه نام آفریدگار زمین






در مورد Google Earth چه می دانید؟

کمپانی گوگل اولین بار با موتور جستجوی ساده ي خویش، خود را به جهان معرفی کرد. این کمپانی از زمان تاسیس خلاقیت، نوآوری و در عین حال سادگی را پیشه ی خود نمود تا امروز به عنوان یک غول اینترنتی در آید.
چندی پیش گوگل با آخرین برنامه ی اینترنتی خود جهان را شگفت زده کرد و البته تا حدی هم ترساند! سرویس Google Earth با تصاویر ماهوارهای خود در آغاز امریکای شمالی و اینک تمام نقاط جهان را پوشش داده است. گوگل با این کار جهان را بیاندازه کوچک کرده و مرزها را برداشته است.
این سرویس که سالها فقط در اختیار سازمانهای جاسوسی قرار داشت، امروز به شکل رایگان در اختیار همه مردم قرار گرفته است و هر کس می تواند در هر نقطه از جهان این تصاویر را دریافت کند.
گوگل ارت يک نقشه معمولي نيست! کافی است نام کشور، شهر و یا حتی کدپستی محل مورد نظرتان را در کادر جستجوی این برنامه وارد کنید، تا تصاویری رویای و کاملا واقعی از محل مورد نظر در اختیار شما قرار گیرد.
اگر خطوط تلفن و امکانات ضعیف اینترنتی در ایران اجازه دهد شما می توانید بر فراز شهرتان پرواز کنید، خیابان محل زندگیتان را چنان که هست ببینید و حتی سری هم به مدرسه دوران کودکیتان بزنید. اینها همه امکاناتی هستند که گوگل به رایگان در اختیار همه در هر جای دنیا که باشند قرار داده است.
زماني حق اشتراک گوگل ارت که"keyhole" ناميده مي شد 90 دلار بود. وقتي گوگل keyhole را خريداري کرد چيزي حدود يک تريليون بايت سوابق اطلاعاتي نقشه برداري ديجيتال را به "ارت" برد و شروع به ايجاد نسخه هاي پايه اي نرم افزاري نمود که بتوانند بصورت رايگان دانلود شوند. و اکنون در اختیار شما قرار گرفته است.
تصاوير نقشه هاي گوگل ارت از دو منبع ارسال و هدایت مي شوند: ماهواره و هواپيما؛ گوگل اينگونه نقشه ها و ديگر اطلاعات نقشه برداري ديجيتالي را از منابعي چون TeleAtlas و EaetSat که هر دو از پدیدآورندگان تصاوير و نقشه هاي هوایی و ماهوارهای هستند بدست مي آورد. این تصاویر در اشکال ديجيتالي براي استفاده تجاري گرفته مي شوند.
به دليل اينکه اين اطلاعات و داده ها از منابع مختلفي بدست مي آيند، جهت تحليل تفاوتها می توانند به راحتی مورد استفاده قرار گیرند. اينکه چرا بر روي برخي از مناطق کره زمين موج هايي ظاهر شده است، حتي بر روي سطح برخي خيابانها، در حالي که ديگران بدون استفاده از این امکان براي تحلیل اين نقاط ابهام، مشکلات زيادي پيش رو دارند.

زماني که شما از گوگل ارت استفاده مي کنيد نمي توانيد تصاوير گرفته شده از ماهواره را در همان لحظه ی ارسال به شکل (Online) مشاهده کنید. به عبارت دیگر بر خلاف تصور رایج تصاویر ماهوارهای گوگل ارت بین دو تا سه سال پیش گرفته و ارسال شده اند. در عین حال گوگل اعلام کرده است قدمت اين اطلاعات بيش از 3 سال نيست و بطور متناوب به روز مي شوند و همواره جديدترين اطلاعات در دسترس هستند.
بخش ديگري از آنچه گوگل ارت را اعتياد آور مي سازد همکاري این برنامه با موتور جستجوي گوگل است!
هنگامي که شما شهري را از نظر مي گذرانيد، مي توانيد کافي شاپ ها، رستوران ها، بقالي ها و هزاران گونه مرکز تجاری در مجاورت آنها را بيابيد. شما مي توانيد با کليک کردن بر روي هر کدام از آنها جزئي ترين اطلاعات در مورد هر کدام را از Google search engine دريافت کنيد.
همچنين به کاربران اجازه داده شده است بوسيله کليک کردن بر روي: "Add/Edit a Business Listing" اماکن تجارتي را به نقشه اضافه کنند.
گوگل ارت امکان عکسبرداري از اينچ به اينچ مربع در جهان را با کامپيوتر براي تمام افراد مهيا کرده است به همین دلیل نگرانيهاي مردم در مورد پیامدها و مشکلات احتمالی اين پديده بيشتر و بيشتر مي گردد.
گوگل ارت در اولين مرحله استفاده از اين پديده استنباطي قدرتمند از چرا و چگونگي استفاده از آن را از کاربر کسب خواهد کرد. يک پاسخ معمولي در اين ميان از بين وحشت و لذت بردن از افزايش دسترسي هيبت مندانه به جهان است.
و ديگری اينکه، آنچه هميشه فوراً به ذهن مي رسد انگيزه ي انسان براي دانستن موقعيت جغرافيائي خود بر روي کره ي زمين است "اوه! چه کار غير معمول و جالبي" اين جمله اي است که اکثر آنان که عاشق نظريه ي امکان ديدن کره ي زمين از کامپيوترهاي شخصي خود هستند بر زبان مي آورند ، در حالي که همين افراد دوست ندارند که بواسطه ي اين گونه پديده ها تحت نظارهي دنيا باشند!! کسي مي تواند از طريق گوگل ارت بر روي يک کمين گاه کاري تر هدف را دنبال کند. آيا سارقان هم مي توانند از امکانات گوگل ارت در يک منطقه سودي بجويند؟
در مورد نگرانيهایی که از جنبه ي "امنيت شخصي" مورد اهميت قرار مي گيرد دو نکته قابل ذکر است.


اول اينکه اطلاعات Google Earth قبلا هم به اشکال مختلف قابل دسترس بوده است ( پیش از این برخی ماهواره ها این تصاویر را با قیمت نسبتا بالایی می فروختند) و دوم اينکه سابقه ی تصاوير ماهواره ای و عکس های هوایی به سه سال قبل بر مي گردند و هيچ کس قادر نيست که از طريق گوگل ارت به اطلاعات به روز دست يابد. اطلاعاتی با سه سال قدمت قطعي نيستند و حتي قابل استفاده براي توطئه سازي.
و دیگر، نگرانيهایی در باره ي خطر متمرکز سازي هاي گوگل ارت در زمينه ي امنيت ملي کشورهاست؛ مقامات عالي رتبه در بسياري از کشورها از بابت جزئيات اطلاعات قابل دسترسي براي عموم در گوگل ارت اظهار نگراني کرده اند. در راًس اين کشورها استراليا، انگليس و ايالات متحده ي امريکا و اخیرا هند هستند. آنها می گویند عاقبت تروريست ها خواهند توانست "گرچه احتمالا" از اطلاعات و تجهيزات گوگل ارت و شبيه سازي کردن جزئيات جهان توسط ماهواره ها بهره برداري کنند.
بيشترين اعلام مخالفت با گوگل ارت از کره ي جنوبي است، کره جنوبي از جهت تکنيکي هنوز در حال جنگ با کره ي شماليست و همچنين براي آنان اين نگراني وجود دارد که هم اکنون افراد بسیاری مي توانند تاسيسات ارتش آنان را با کليک بر روي يک تکمه و يک زوم جزئي نظاره گر باشند.
حرف صادقانه اين است که اگر گوگل بتواند اين اطلاعات را در دست داشته باشد قطعاً کره شمالي از قبل اين اطلاعات را در دست داشته است. در هر صورت اين براي آنها خیلی نمی ارزد که بخواهند با زوم کردن بر روي کره شمالي امکانات اتمي آنان را تحقيق نمايند. گوگل ارت براي بازي کودکان ابزار جاسوسي ساخته است.
شبيه سازها بوسيله گوگل ارت چيز جديدي را پيشنهاد و ارائه نداده اند. در مجموع گوگل ارت اين اطلاعات را از منابع ديگري کسب کرده است. ولي اين نوع جمع آوری اطلاعات و این بسته اطلاعاتی يک تحول و انقلاب در نوع خود بشمار مي آيد. مخالفتها در برابر تحقيق در باره ي مکانهائي نظير اهرام مصر يا کاخ سفيد توسط ماهواره ها زمان زيادي بطول نخواهد انجاميد.
تمام آن کاري که شما باید انجام دهید Download کردن گوگل ارت و داشتن چشماني عقاب گونه براي مشاهده جهان است.











 

پزشکی
زمين شناسي پزشکي" علمي است که به بررسي ارتباط بين عوامل زمين شناسي با سلامت انسان ها و جانوران و تأثير عوامل زيست محيطي بر پراکندگي جغرافيايي بيماري هاي مرتبط مي پردازد.
بنابراين زمين شناسي پزشکي موضوعي گسترده و پيچيده است که براي شناسايي، کاهش يا حل مشکلات موجود نياز به ارتباط با رشته هاي مختلف علمي دارد.
فلزات و نافلزات اگر به مقادير غيرطبيعي وارد بدن شوند منجر به بروز مشکلات قابل توجهي مي گردند. گروهي از فلزات براي سلامتي ما سودمند و گروهي ديگر مضر هستند. فعاليت هاي انساني (از هر نوع) باعث انتقال فلزات از جايگاه هايشان به مکان هايي مي شود که در آينده براي سلامت انسان ها و جانوران مشکلاتي را به وجود خواهند آورند. اين مشکلات در مکان هايي که بارندگي هاي اسيدي روند دسترس پذيري فلزات سنگين (مانند جیوه) و در نتيجه جذب آنها در زنجیره غذايي را تسهیل می کند، تشديد مي شوند. به علاوه باران های اسیدی در این مکان ها باعث عدم دسترسی موجودات زنده به برخي از عناصر کم مقدار مانند سلنيم می شوند.
عناصر سمي موجود در خاک و سنگ حاصل واکنش هاي ژئوشيميايي طبيعي یا فعاليت هاي انساني هستند و معمولا بر سلامتي انسان اثر مي گذارند؛ در واقع اين عناصر از طريق غذا يا نوشيدني وارد بدن مي شوند. اگرچه در بسياري از مناطق فقط از غذاهاي محلي استفاده می شود ولي جوامع صنعتي مدرن اغلب خواهان غذاهای متنوعی هستند که در مناطق جغرافيايي مختلف توليد می شود. آب آشامیدني معمولا به طور محلي تأمين می شود و عمدتا متأثر از ژئوشيمي محلي است. ورود بیش از اندازه برخی از ترکیبات غیرآلی به بدن از طریق آب های آشامیدني باعث بروز مشکلاتی در برخی از کشورها شده است . از بيماری های جهاني مربوط به زمين شناسي پزشکي مي توان به گواتر (کمبود يد) و بيماريهاي مربوط به فزوني يا کمبود عناصري خاص مانند فلورين يا سلنيم اشاره کرد. بيماريهاي قلبي-عروقي مرتبط با سختي آب (متأثر از محیط های جغرافيايي) نيز يکي ديگر از موضوعات زمين شناسي پزشکي است.
بسياري از سنگ ها دارای سطوح بالای اورانیوم هستند مانند شيل هاي زاجي، گرانيت هاي خاص و پگماتيت ها. تنفس يا بلع مقادير غير عادي گاز راديواکتيو رادون که از منابع طبيعي راديواکتيو در چنين سنگ هايي ايجاد مي شود، خطري مهم براي سلامت عموم محسوب می شود. آمار سرطان هاي ريه ناشي از رادون رو به افزايش است. مطالعات اخير نشان داده است که نوشيدن آب مملو از رادون خطرات قابل توجهی را برای انسان ها به خصوص گروه هاي خاص مانند کودکان و افراد سالخورده به وجود می آورد. ميزان رادون موجود در آب مستقيما به شرايط جغرافيايي محلي مرتبط مي شود.
با توجه به کمبود برخی از عناصر( روی، آهن، ید و …)، بالابودن سطوح رادیواکتییته طبیعی(رادون) در برخی نقاط شمالی کشور، معضلات بهداشتی در دام ها ناشی از کمبود مس در برخی نقاط کشور، وجود آنومالی های ژئوشیمیایی در بسیاری از نقاط کشور و … انجام مطالعات زمین شناسی پزشکی در ایران ضروری به نظر می رسد.
پایگاه ملی داده های علوم زمین کشور با هدف ارتقا این موضوع در میان متخصصین زمین شناسی، پزشکی، بهداشت و عموم مردم، مجموعه مطالعات سامان یافته ای را پیرامون تدوین بانک اطلاعاتی، گردآوری و اطلاع رسانی این موضوع در ایران و سایر نقاط جهان در دست انجام دارد. 

دید کلی
نفت یا پترولیوم نوعی قیر و یا بیتومین است که به صورت مجموعه‌ای از هیدروکربورهای مختلف ، به اشکال مایع و یا گاز در مخازن زیرزمینی وجود دارد. پترولیوم در شیمی و زمین شناسی ، اصطلاحا به ترکیبات هیدروکربوره‌ای اطلاق می‌شود که توسط چاههای نفت از داخل زمین استخراج می‌شوند. شکل اصلی پترولیوم در داخل مخازن به صورت گاز است که به نام گاز طبیعی نامیده می‌شود بخشی از پترولیوم در شرایط متعارفی ( 15 درجه سانتیگراد و 760 میلیمتر فشار جیوه)، به صورت مایع در آمده که به آن نفت خام می‌گویند و بخش دیگر به همان صورت گاز باقی می‌ماند.
تاریخچه و سیر تحولی
مواد نفتی از زمانهای بسیار قدیم مورد استفاده قرار می‌گرفته است. نادر شاه با استفاده از روشن کردن مشعلهای نفت موفقیت چشمگیری در فتح هندوستان بدست آورد. بیشتر تولیدات نفتی تا نیمه قرن نوزدهم از طریق چشمه‌های نفتی با گودالهای کم عمق و چاههای دستی حفر شده در مخازن نفتی که عمق ، صورت می‌گرفته است. حفاریهای نسبتا عمیقتر جهت استخراج نفت در ابتدا در ناحیه پچل بورن فرانسه صورت گرفته است. در این ناحیه ماسه‌های نفتی در سطح زمین بطور قابل ملاحظه‌ای گسترده می‌باشد.

بهره‌برداری از شیلهای نفتی در سال 1847 در شیلهای کربنیفر ناحیه توربن اسکاتلند آغاز شد. تکنولوژی حفاری با سیم بکسل در سال 1859 توسط کلنل دریک به کار گرفته شد. همزمان با آن ، رشد سریع حفاری در آمریکای شمالی و نقاط دیگر جهان آغاز شد. تولید هیدروکربور مایع در نیمه قرن نوزدهم با احداث و توسعه پالایشگاهها به سرعت توسعه یافت.

با رشد و گسترش پالایشگاهها انواع تولیدهای نفتی مشتمل بر گازهای سبک ، نفت سبک ، نفت سنگین و مشتقات سنگینتر هیدروکربوری تولید شد. با شروع جنگ جهانی اول ( 1914 - 1918 ) نیاز به مواد نفتی به شدت افزایش یافت. اولین چاه نفت در 1859 در یک ساختمان تاقدیسی در ایالت پنسیلوانیای آمریکا حفر گردید. در ایران هم اولین چاه نفت در 1902 در تاقدیس مسجد سلیمان در شمال اهواز به نفت رسید.




منشا نفت
منشا نفت به احتمال قریب به یقین از مواد آلی است. به این معنی که بقایای گیاهی و جانوری پس از نهشته شدن در کف حوضه‌های رسوبی و مدفون شدن به وسیله رسوبات اولیه ، در معرض پاره‌ای واکنشهای بیوژنیک قرار می‌گیرند و به ازاء افزایش ضخامت رسوبات به تدریج تبدیل به مواد هیدروکربوری و نفتهای خام اولیه می‌شوند، گذشت زمان و استمرار تحولات مکرر شیمیایی و بیوشیمیایی ، کیفیت نفتهای اولیه را ارتقا داده و نهایتا آنها را به نفت خام قابل استفاده برای مصارف مختلف تبدیل می‌کنند.

برای تشکیل نفت تجمع مواد آلی به مقدار قابل ملاحظه و کافی ، ضروری است. این نیاز در حوضه‌های رسوبی تامین می‌گردد که ، مواد آلی در آنها درصد بالایی از مواد رسوبی را تشکیل داده و نهشتگی این دو به صورت توام و هم زمان صورت می‌گیرد. حاصل آنکه نفت در طبقات رسوبی غنی از مواد آلی تشکیل خواهد شد. برای تشکیل نفت طبقات مولد نفت ، افزون بر فراوانی مواد آلی ، حفظ آنها در لابلای رسوبات در برگیرنده ، از شروط اساسی است. چنانچه روند نهشتگی مواد در حوضه‌های رسوبی ، به قدر کافی سریع باشد، فرصتی برای تجزیه و فساد مواد آلی باقی نمانده و موجبات حفظ آنها ، فراهم خواهد شد

پس از مدفون شدن مواد آلی در داخل رسوبات و تامین ضخامت لازم از رسوبات جدید رویی ، با دخالت عوامل بیوژنیک و فیزیکو شیمیایی خاص ، مولکولهای آبی به مولکولهای هیدروکربوری ساده و نفتهای اولیه که از ساختار مولکولی پیچیده برخوردار هستند، تبدیل و تحول می‌یابد، سرانجام با پلیمریزه شدن هیدروکربورهای فوق ، تحول آنها به مولکولهای منظم و بزرگ و یا کوچک با آرایش مولکولی منظم در نفت خام مایع و گاز تکمیل می‌گردد. این تحولات در رسوبات و سنگهای مولد نفت ، انجام می‌گیرد. معمولا این نوع سنگها از جنس شیلهای سیاه رنگ است که به آنها شیلهای آلی هم می‌گویند.




اشکال گسترش نفت
توده‌های نفتی بر حسب آنکه در سطح زمین ظاهر شوند و یا در داخل طبقات زیرزمینی مدفون و محبوس شده باشند به دو گروه زیر تقسیم می‌شوند:
گسترش‌های سطحی
مواد نفتی در محلهای مساعد از طریق شکستگیها و بازشدگی‌ها ، همواره به سطح زمین رسیده و بر آن جاری می‌شوند و از آنجا گسترش‌های سطحی گاز یا مایع را تشکیل می‌دهند.


گسترش‌های سطحی به صورت مایع و گاز : در این نوع گسترشهای سطی مواد هیدروکربوری به صورت مایع و یا گاز ، همراه مواد تخریب یافته سر راه ، به سطح می‌رسند و از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

سرچشمه نفت : مواد نفتی ممکن است به صورت گاز یا مایع از طریق درزها ، شکافها ، سطوح گسلی ، سطوح دگرشیبی و یا سطوح چینه‌بندی طبقات به صورت چشمه نفت ، در سطح زمین ظاهر شوند.

گل فشانها و جریانهای گلی : گل فشانها گازهای پرفشار در حال فورانی هستند که همراه آب ، گل ، خرده سنگها و گاهی اوقات هم نفت مایع ، از مجاری‌ای که به سطح زمین راه باز کرده‌اند، خارج می‌شوند.

گسترشهای سطحی جامد : در پاره‌ای از موارد گسترشهای سطحی به صورت مایعات بسیار غلیظ و گاهی هم به شکل خمیری دیده می‌شوند، این قبیل نفت‌ها ، تحت نامهای مختلف از قبیل تار ، آسفالت ، موم ، پیچ و قیرهای سخت و شکننده معرفی می‌شوند. و شامل موارد زیر می‌باشند:

نفت‌های جامد پراکنده : نفت آغشته به مواد رسوبی ، به طور مختلف در مجاورت اتمسفر قرار گرفته و به تدریج اکسید شده و به مرور سخت‌تر می‌گردند.

مجتمع‌های نفتی رگه‌ای: گروهی از هیدروکربن‌های جامد، به صورت رگه‌هایی، حفره‌ها و فضاهای خالی داخل طبقات را اشغال کرده‌اند.

شیلهای نفتی : واژه شیل نفتی به انواع مختلف شیلهای قیردار که محتوی مقدار قابل ملاحظه مواد آلی است، اطلاق می‌گردد. این مواد که در واقع حد واسط بین مواد آلی اولیه و نفتها است. کروژن نامیده می‌شود.
گسترش‌های نفتی زیرزمینی
گسترشهای مواد نفتی در زیرزمینی، عمدتا از نظر ارزش اقتصادی آنها طبقه‌بندی می‌کردند و شامل موارد زیر می‌باشند.


مخازن نفتی : مخزن نفت ساده‌ترین شکل جمع یک ذخیره نفتی در زیر زمین و کوچکترین واحد از نظر اقتصادی است.

میدان نفتی : وقتی چند مخزن در وضعیت مشترک و خاص زمین شناسی ، اعم از ساختمانی و یا چینه شناسی ، قرار گرفته باشند، چنین مجموعه و یا گروه مخازن را میدان نفتی می‌گویند.

حوضه نفتی|حوضه‌های نفتی حوضه نفتی ، منطقه و یا محدوده جغرافیایی‌ای است که در آن میدانها و مخازن نفتی متعددی ، وجود دارد، که همه آنها در یک مجموعه زمین شناسی مربوط به شرایط محیطی و رسوبی معین و مستقل گرد آمده‌اند.
موارد کاربرد نفت
نفت خام استخراج شده از چاههای نفت ، لازم است جهت مصرف ، پالایش شده تا انواع سوختهای مایع و گازی از آن بدست آید. فرآورده‌های پالایشگاهی برحسب درجه تقطیر و فرآیندهای تصفیه ، از انواع بسیار زیادی برخوردار است. این فرآورده‌ها افزون بر تامین سوختهای مختلف خانگی و صنعتی ، به عنوان مواد اولیه برای صنایع مادر در جهان امروز است که تنها بر مبنای فرآورده‌های پالایشگاهی استوار است. 

معرفي سايتهاي برتر زمين شناسي


آدرس سایت
نام سایت رديف
www.geology.com علم زمين شناسي 1
www.geology-net.com 2
www.earth-pages.com 3
www.geo..ucalgary.ca 4
www.geology.ccsunn.edu 5
www.rockware.com 6
www.nws.noaa.gov آب شناسي 7
www.hydrogeolaos.org 8
http://volcano.und.nodak.edu آتشفشان 9
www.volcano..si.edu 10
www.unige.ch 11
www.geokem.com 12
www.nos.noaa.gov اتمسفر 13
http://gcmd.gsfc.nasa.gov 14
http://ssd.ipl.nasa.gov اجرام سماوي 15
www.ncar.edu لايه اوزون 16
http://zereco.com استخراج معدن 17
www.smenet.org 18
www.rockmate.com 19
www.aurresources.com 20
www.inmetmining.com 21
www.osrnre.gov 22
www.riotinnto.co.uk 23
www.nma.org اطلاع رساني درباره معدن 24
http://mineral.galleries.com آلبوم سنگ و كاني و جواهرات 25
www.rimfire.com.au الماس و پلاتين 26
www.wrnc.com آلومينيوم 27
www.icnirp.org امواج ماوراي صوت 28
www.bgc.org باستان شناسي 29
http://salt.org.il 30
http://wdc.incr.org بلورشناسي 31
www.crvstaldesigner.no 32
http://salt.org.ir بلور نمك 33
www.worldbiomes.com آب وهوا 34
ww.http://daac.gfsc.nasa.gov علوم زمين شناسي ناسا 35
http://space.jpl.nasa.gov تصاوير سيارات وقمرها 36
http://windows.arc.nasa.gov 37
www.solarviews.com 38
www.rockhound.org جمع آوري اطلاعات درباره سنگهاي قيمتي 39
www.paleoart.com 40
www.colored-diamond.com 41
www.capooodrock.org 42
www.dinoheart.org دايناسورها 43
www.dinosamia.com 44
www.jppinstitute.com 45
www.sandelman.ottawa.on.ca ذخاير آبي 46
www.structural-geolog.com ساختار زمين 47
www.olatetectonics.com 48
www.em.doe.gov راديو اكتيو 49
www.rivernetwork.org رودخانه ها 50
www.rmi.org 51
www.aqnatics.org 52
www.wmc.com فلز روي 53
www.physaliaos.com 54
www.inmetmining.com 55
www.coal.com زغال سنگ 56
www.archcoal.com 57
www.nma.org 58
http://earthquake.usgs.gov زلزله شناسي رگسل 59
http://element.ess.ucla.edu 60
http://crew.org 61
www.ceri.memphis.edu 62
www.eqnet.org 63
www.scec.org 64
www.eeri.org 65
http://mae.ce.uiuc.edu ژئوفيزيك 66
www.cgg.com 67
www.curee.org 68
www.seg.org 69
www.pegmatology.com سنگ خارا 70
http://bashrox.net سنگها 71
www.marmerino.com 72
www.natires.com 73
www.ncgranite.com 74
www.moonsociety.org سياره ماه 75
www.bccmeteorites.com سنگ هاي آسماني 76
http://thobservatory.nasa.gov عكس هايي از فضا 77
www.ncar.ucar.edu علوم جوي 78
www.ipcc.ch 79
www.paleozoic.org فسيل شناسي 80
www.geobop.com 81
www.elasmo.org 82
www.blue-crab.org 83
http://ina.geosciences.org 84
www.asm-intl.org كاني شناسي و ساختار بلور 85
www.tms.org 86
www.minerals.net 87
www.mindat.org 88
www.riotinto.co.uk 89
http://webmineral.com 90
www.ccdc.cam.ac.uk 91
www.crystbbk.ac.uk 92
www.pgs.com گاز ونفت 93
www.mapaearch.com 94
www.geomag.bgs.ac.uk مجلات زمين شناسي 95
www.paleobiogcography.org منظومه شمسي 96
http://ast-robiology.ars.nasa.gov 97
http://space.rice.edn 98
http://earthoboervatory.nasa.gov 99
www.GIS.com سازمان زمين شناسي ايران 100
 

زمين‌شناسي كاربردي:

شتاب فزاينده توسعه علوم زمين در واپسين سال هاي سده بيستم و به ويژه مواجه شدن بشر با بسياري از معضلات نظير اقتصاد تك محصولي , كمبود آب , بحران هاي انرژي و آلودگي محيط زيست , نگاه ها را متوجه كاربرد علوم زمين در حل بسياري از آن ها نموده است .این رشته از آن جمله رشته هایی است که گرایش های فراوانی دارد این گرایش ها عبارتند از :
مبانی زمین شناسی علوم کاربردی گرایش ها موضوعات ویژه علوم مرتبط
آب شناسی زمین شناسی کاربردی گرایش تکتونیک اکتشاف معدن فیزیک
آتشفشان شناسی زمین شناسی ساختمانی گرایش آب شناسی بلور شناسی شیمی
اقیانوس شناسی فتوژئولوژی گرایش زمین شناسی نفت ترکیب بندی طبقات زمین زیست شناسی
پالئواکولوژی زمین شناسی نفت گرایش چینه و فسیل پترولوژی آمار
پالئو بوتانی آب شناسی کاربردی گرایش پترولوژی پرتو گیری از منابع طبیعی پرتوزا هواشناسی
پالئو‌ژئوگرافی دور سنجی گرایش زمین شناسی مهندسی پلیت تکتونیک زلزله شناسی
چینه‌ شناسی زمین شناسی پزشکی گرایش زمین شناسی اقتصادی تغذیه مصنوعی آبهای زیرزمینی جغرافیا
رسوب شناسی ژئو فیزیک گرایش رسوب شناسی و سنگ شناسی رسوبی زمین لغزش مکانیک
زمین شناسی اقتصادی زمین شناسی محیط زیست گرایش ژئوفیزیک زهکشی عمران
زمین شناسی تاریخی زلزله‌شناسی کاربردی گرایش هواشناسی زمین لرزه ریاضیات
زمین شناسی فیزیکی هواشناسی گرایش زمین شناسی محیط زیست ساختمانهای زمین شناسی نجوم
زمین شناسی ساختمانی زمین شناسی اقتصادی گرایش ژئوشیمی سایزمو تکتونیک نقشه برداری
زلزله‌ شناسی هیدرو ژئوشیمی گرایش اقیانوس شناسی شناخت آبهای معدنی کشاورزی
زمین شناسی مهندسی مکانیک خاک گرایش آب شناسی مکانیک خاک اقتصاد
ژئو شیمی مکانیک سنگ گرایش ژئومورفولوژی مکانیک سنگ معدن
ژئو فیزیک مینرالوگرافی گرایش آتشفشان شناسی معادن ایران رایانه
ژئومورفولوژی میکروفاسیس گرایش دور سنجی فرآیندهای تکتونیکی آمار و احتمال
سنگ شناسی آذرین خاک شناسی گرایش زمین شناسی فضایی فیزیک سنگ ترمودینامیک
سنگ شناسی دگرگونی زمین شناسی زغال سنگ گرایش زمین پزشکی نقشه برداری
سنگ شناسی رسوبی رسوب شناسی کاربردی نقشه‌های زمین شناسی
هواشناسی زمین شناسی مواد انرژی‌زا کانه آرایی
کانی شناسی زمین شناسی دریایی گوهر شناسی
بلور شناسی زمین شناسی زیرزمینی عکسهای هوایی
فتوژئولوژی محیطهای رسوبی
دیرینه شناسی تسونامی
زلزله در تهران
گسل تبریز 

تعریف علم زمین شناسی تعریف علم زمین شناسی

• زمین شناسی دانش سیاره زمین است ودرباره منشا مواد و اشکال موجود بر آن صحبت می‌کند. گذشته این سیاره وفرایندهایی که برروی آن رخ داده یا درحال رخ دادن است و بر اشکال آن تاثیر دارد بررسی شود. برای حصول نتیجه از این مباحث در زمین شناسی باید اثر فشارهای مختلف مورد اثر بر زمین وهمچنین شیمی موادی که این سیاره از آن تشکیل شده واثر موجودات زمین در آن از جنبه‌های مختلف مورد بحث قرار گیرد. اطلاعات اولیه در مورد خود کره زمین نظیر پیدایش زمین عمر آن و وضعیت آن در فضا واز این قبیل ازطریق مطالعه سایر اجرام سماوی بدست می‌آید و گاها از این طریق با مطالعه وضع فعلی سایر اجرام شبیه زمین به طرز پیدایش رخدادها وتغییرات در گذشته زمین پی می‌برند.
• تمام مطلعاتی که در مسیر شناخت زمین صورت می‌گیرد و علومی که در این مسیر پا گرفته و می‌گیرند در نهایت در خدمت جامعه بشری قرار می‌گیرد‌. در این علوم چگونگی استخراج واستفاده از مواد موجود در زمین و محیطهای زیستی پایدار در زمان پیدایش این مواد مورد بررسی قرار می‌گیرد و در علومی دیگر از خطرات ناشی از نیروهائی در حال حرکت و پویای موجود در زمین که ممکن است رفاه یا هستی انسانها را با خطر نیستی مواجه سازد آگاه می‌سازد. چون مواد موجود در زمین و ساختمانهای طبیعی موجود در آن از ابتدای تاریخ بشریت مورد استفاده انسانها بوده است می‌توان گفت این علم از قدیمیترین علومی است که انسانها نا خودآگاه به آن پرداخته‌اند ودر طی قرون رفته رفته این علم و شاخه‌های متنوع آن مدون و طبقه بندی شدند و رشته‌های فرعی وتخصصی با قوانین تعریف شده را به وجود آورده‌اند که هریک بخشی از دانش زمین شناسی را تشکیل می‌دهند.
• زمین شناسی علمی است که به طور کلی در باره زمین صحبت می‌کند. این تعریف را باید کامل‌تر کرد. زیرا موضوع علوم دیگری نیز مثل هیات و نجوم و ... درباره زمین صحبت می‌کنند. ولی مقصود از زمین شناسی ، شناسایی و مطالعه تئوری‌های پیدایش زمین و مواد تشکیل دهنده آن ، بررسی عواملی که در وضعیت آن تاثیر دارند. و بالاخره مطالعه و شناسائی مواد ارزشمند زمین و نحوه استفاده از آنهاست. زمین شناسی علم قدیمی و دارای سابقه طولانی است. و بشر همواره در مورد زمین کنجکاو بوده است. حوادثی مانند زلزله ، طوفان ، سیل ، گردباد و ... انسان را همواره در مورد زمین نگران می کرده. علم زمین شناسی ، یعنی آنچه که امروزه به علم جداگانه دارای رشته‌های متنوعی است که بیش از دو سه قرن سابقه ندارد. و مانند سایر رشته‌های علوم تحقیقات مداوم دانشمندان متعددی این علم را به پایه امروزی رسانده است